آتشکده تخت رستم | عجیب ترین سازه پایتخت

آتشکده تخت رستم یکی از آثار باستانی شهریار است. آتشکده‌های زیادی در کشور وجود دارد که نام تعدادی از آنها آتشکده تخت رستم است در این مطلب سعی بر معرفی این آتشکده نموده‌ایم امیدواریم که با ما همراه باشید تا بیشتر با آتشکده و کوه تخت رستم آشنا شوید. شاید تصمیم گرفتید که یکی از آخر هفته‌های خود را به گردش در این کوه و مشاهده این آتشکده اختصاص دهید.

شهریار شهری کهن و باغی

برای آشنایی با این آتشکده ابتدا اجازه دهید شهریار، جایی که تخت رستم در آن قرار دارد را به شما معرفی کنیم. ناحیه‌ای در تهران موسوم به شهریار وسعتی به اندازه 340 کیلومتر مربع دارد که در غرب استان تهران واقع شده است. شهریار تهران منطقه‌ای خوش آب و هوا و قدیمی است که بناهای تاریخی و شواهد باستانی زیادی دران یافت می‌شود و تقریباً شش هزار و یا هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح برخی از این آثار وجود داشته‌اند. شهریار به معنی بزرگ شهر و یا کلان شهر است که در زمان‌های دور جز مناطق حکومتی شهر ری به شمار می‌آمده است. شهریار از شهرهای اطراف تهران است که کیفیت هوای آن به سبب وجود باغ‌های زیاد مثال زد خاص و عام است. 

این شهر به شهر محصولات باغی نیز معروف است. از محصولات باغی شهریار می‌توان به انگور، هلو، گوجه سبز آبدار، زردآلو، صیفی جات و ... اشاره نمود. اگر حتی یکبار هم به خرید میوه اقدام نموده باشید متوجه می‌شوید که فروشنده با گفتن کلمه میوه شهریار قصد دارد از کیفیت و خوشمزگی محصول تعریف نماید و صفت شهریار برای میوه‌ها همواره حاکی از آبدار و خوشمزه بودن آنها است. حتماً شنیده‌اید که افرادی برای گذران تعطیلات آخر هفته خود به باغ‌های شهریار می‌روند و در کنار خانواده خود اوقات خوشی را رقم می‌زند. شهریار در 40 کیلومتری غرب تهران واقع شده است که قبل از سال 1368 شهریار کرج نامیده می‌شد و بخشی از استان کرج به شمار می‌رفت. بعدها شهریار از توابع تهران محسوب شد.

آتشکده و کوه تخت رستم

قسمت‌های جنوبی تا غرب شهریار توسط رشته کوه‌های باریک و کم ارتفاع تخت رستم احاطه گردیده است. این رشته کوه شهریار را از ساوه جدا می‌کند. قدمت این آتشکده به دوران ساسانی برمی‌گردد. بنا بر اعتقاد افرادی این آتشکده مکانی برای برگزاری مراسمات زرتشتیان بوده است. این آتشکده مخروطی شکل است که در کوه واقع شده است. فضای سرسبز و زیبای این کوه محل اتراق خانواده‌ها به شمار می‌آید که برای پیک‌نیک به این کوه آمده‌اند. فروردین ماه و اردیبهشت ماه بهترین ماه‌های سال برای تفریح در این کوه هستند.

تخت کیکاوس تختی به مانند آتشکده رستم

از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهریار تخت کیکاوس است که در 16 کیلومتری آن قرار دارد. از راه بزرگراه بوئین زهرا-شهریار می‌توانید خود را به تخت کیکاوس برسانید. در تخت کیکاوس آیین‌های مذهبی ایران باستان برگزار می‌شد. از طریق جاده واقع در دل کوه می‌توانید به سکوی ذوزنقه‌ای شکل موجود در نوک تپه بروید. در چهارطاق مربعی شکل پایین تپه آتش نگهداری می‌شد. در روستای بیدگنه بنایی با قدمت 1700 سال میزبان مراجعین اندکی است. تخت کیکاووس که در دوران ساسانی بنا شده است 12 کیلومتر با تخت رستم فاصله دارد. تخت کیکاوس یک چهار طاقی با نقشه مربع می‌باشد.

قلعه دهشاد

در باغستان‌های سمت شرق شهریار قلعه دهشاد را می‌توان دید. ساختار آن آجری و شبیه به ارگ کریم خان شیراز است. قلعه دهشاد در آثار ملی ایران ثبت شده است و تنها قلعه روستایی تهران به حساب می‌آید. قدمت این سازه به قبل از عهد قاجار باز می‌گردد. 4 برج و 2 لنگه درب چوبی و گنبدی تزئین شده به شکل دندان موشی به مسجد منتهی می‌شوند. نمای بیرونی آن دلربا بود اما از درون به شکل خرابه در آمده است.

آتشکده تخت رستم

یکی از بناهای تاریخی شهریار که نشانگر قدمت و هویت این ناحیه به حساب می‌آید آتشکده تخت رستم است. این آتشکده در 20 کیلومتری جنوب غربی این شهرستان واقع شده است. آتشکده این آتشکده در نزدیکی روستای قجر تخت رستم در بخش جوقین روی کوه تخت رستم واقع است. آتشکده در زمان ساسانیان محل نیایش و عبادت زرتشتیان بوده است و در آن آیین‌های مختلف مربوط به زرشت انجام می‌گرفت. در این بنا بقایایی از یک سکو در بلندای تپه دیده می‌شود که احتمالاً برای آتش روشن نمودن استفاده می‌شده است.

کوه تخت رستم

با شنیدن نام تخت رستم ممکن است به یاد شهرستان‌هایی چون شیراز، کرمان و یا یزد افتاده باشید اما کوه تخت رستم در سی کیلومتری شهر تهران قرار دارد و آن را می‌توان در روستایی از روستاهای شهریار دید. 

کوه تخت رستم دارای طبیعتی بکر است که تنوع سنگ‌های آتش نشانی در آن بالاست. این کوه جز آثار تاریخی چند هزار ساله شهریار به شمار می‌آید که هرساله گردشگرانی را به خود جلب می‌کند. این کوه هنوز به ثبت آثار ملی نرسیده است اما امید داریم که در آینده نام کوه تخت رستم را در این لیست مشاهده کنیم. وجود نام این کوه در لیست ثبت ملی باعث می‌شود گردشگران بیشتری به سمت کوه تخت جمشید روانه شوند و بیشتر به آن توجه شود.

کوه تخت رستم کوهی زیبا است که به شکل مخروط می‌باشد. کوه تخت رستم بلندترین کوه جنوب شهریار بوده و 1300 متر ارتفاع دارد. زمین شناسان این کوه را به خاطر وجود سنگ‌های آتش نشانی متنوع مورد تفحص قرار می‌دهند. آثار باستانی تخت رستم تخت کوه رستم و غار موجود در آن هستند.

یک فانوس دریایی نیز در کوه وجود دارد که نشانه‌ای برای درراه ماندگان بوده است. دامنه این کوه برای کوهنوردی و صخره نوردی نیز مورد استفاده قرار می‌گرد و کوهنوردان روز خوشی را رویان رقم می‌زنند.

روستای قجر تخت رستم

روستایی به نام قجر تخت رستم در نزدیکی قلعه جوقین است. قلعه جوقین یکی از هفت خان رستم بوده که در دامنه کوه رستم قرار دارد.

تخت رستم شهریار و مردان آنجلس

تخت رستم شهریار در سال 1375 خورشیدی برای فیلم برداری سکانس‌های فیلم مردان آنجلس مورد استفاده قرار گرفت. مردان آنجلس فیلمی بود که سرنوشت چند تن از خداپرستانی را روایت می‌نمود که در غاری در دل کوه به خواب رفته‌اند.

علاوه بر این فیلم ملک سلیمان نیز در این کوه فیلم‌برداری شده است. فیلم تخت سلیمان نیز سه‌گانه‌ای با بازی امین زندگانی است که سرگذشت سلیمان نبی را روایت می‌کند. در این فیلم نیز کوه تخت سلیمان دیده می‌شود.

آتشکده تخت رستم به ثبت ملی رسیده است

این آتشکده شهریار از آتشکده‌های مهم استان تهران است که بعد از حملات اعراب به ایران نام تخت رستم به آن داده شد. بیشتر مکان‌های مهم کشور بعد از حمله اعراب و ورود اسلام به کشور نام‌هایی مانند تخت سلیمان و با تخت رستم گرفتند.

این مکان باستانی با شماره ثبت 303 در سال 1316 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

تخت رستم افغانستان

در افغانستان نیز بنایی با نام تخت رستم وجود دارد که قدمت آن به بیش از سه هزار سال می‌رسد. تخت رستم افغانستان در استان (ولایت) سمنگان واقع شده است.
افسانه جالبی در مورد تخت رستم افغانستان وجود دارد که می‌گوید این تخت عظیم سنگی توسط رستم ساخته شده است و زرتشت 10 سال روی آن زندگی نموده است. تخت رستم سمنگان شهرت جهانی دارد و نزد باستان‌شناسان خارجی نیز آوازه‌ای دور دارد.

احتمالاً قدمت این تخت به قرن چهارم و پنجم میلادی باز می‌گردد.

تختگاه‌های تخت رستم

بر روی بلندترین کوه شهرستان شهریار بنایی به نام تخت رستم ساخته شده است که از لحاظ تاریخی دارای اهمیت است. این کوه از جنس سنگ‌های آتشفشانی و آندزیت است. در ارتفاع 1318 متری کوه آتشکده تخت رستم را می‌توان دید.

در قسمت‌های نوک قله تخت رستم و دامنه کوه، با کمک مصالحی مانند ملاط و سنگ و گچ آثاری به شکل تختگاه دیده می‌شود.

آتشکده تخت رستم شامل دو تختگاه است که به آنها سکو نیز گفته می‌شود. یکی از آنها در پایین کوه و دیگری روی قله کوه قرار دارد. در قسمت تختگاه اول آتش افروخته می‌شد و تختگاه دوم نیز برای برگزاری مراسم دینی زرتشتیان استفاده می‌شد. سازه‌ای به شکل گنبد در قسمت پایین کوه به چشم می‌خورد که 15 متر پایین‌تر از تختگاه ساخته شده است. احتمالاً در این مکان آتش نگهداری می‌شده است.

 بنای گنبدی شکل دارای سقفی کوتاه است و ارتفاع آن 238 متر از کف تا نوک گنبد است. بعد از ورود اسلام به ایران اکثر معماری‌ها به شکل گنبد در آمد. در این سازه نیز یک بنای گنبدی مشهود است دو دهنه ورودی آن نیز به وسیله طاق‌هایی تزئین شده است. همگی این‌ها نشان دهنده تغییرات بنا بعد از ورود اسلام به شهریار است. حجره‌های سنگی وسط محوطه به شکل دایره‌ای است که در این مکان آتش مقدس می‌افروختند. این آتش هنگام شب از فاصله 150 کیلومتری نیز مشخص بود.

فرضیه ساخت بنای تخت رستم

دو فرضیه برای ساخت بنای تاریخی تخت رستم ذکر شده است که به احتمال زیاد در زمان ساسانیان و به دستور موبد مازیار فوجیانا ساخته شده است و فرضیه دوم می‌گوید که این بنا با توجه به احتمالات در زمان اشکانیان احداث شده است.

بنای آتشکده تخت رستم با مصالحی مانند سنگ، ملاط و گچ سنتی ساخته شده است که بیشتر آن در دهه‌های اخیر از بین رفته است.

باقی مانده‌های بنای تخت رستم

تخت رستم، تخته‌ای نسبتاً بزرگ است که در ارتفاع 40 متری از کف جلگه و در دامنه تپه واقع شده است؛ ایوان و گنبد آن نیز همچنان موجود است. آتشکده تخت رستم شامل سه جایگاه برای نگهداری و افروختن آتش و عبادات موبدان بوده است که امروزه این محل از میان رفته است. جایگاه دوم آتشکده در قسمت دامنه کوه به شکلی مرموز ساخته شده است که اکنون سقف و ستون‌های آن از میان رفته است. 

جایگاه سوم که در بالای کوه ساخته شده است تنها محل ورود موبد ارشد بوده است که بعد از حمله اعراب به طور کامل تخریب شد و فقط تخته سنگ‌هایی از آن به جای مانده است. بعد از اینکه اعراب به ایران حمله نمودند طراحی آتشکده‌های زمان ساسانی به طور کل تغییر یافت. آنها در ابتدا چهار ایوانی و یا دو ایوانی بودند و سقف و گنبد و رواق، ستون در دور خود داشتند که بعد از حمله به مسجد و مکان مذهبی یا تاریخی تبدیل شدند.

بازمانده‌های آتشکده سنگی که در 40 متری کف جلگه قرار دارد دارای گنبد و ایوان و اتاقی بزرگ است. این آتشکده حداقل سه جایگاه برای عبادت و نگهداری آتش داشته است؛ که اولین آنها در پایین کوه قرار داشت که امروزه اثری از آن نیست و دیگری در دامنه کوه بود که ستون‌ها و سقف آن وجود ندارند. سومین جایگاه نیز بالای کوه بود که امروزه فقط تخت سنگ‌های در هم ریخته آن باقی مانده است این مکان مخصوص ورود موبد ارشد بوده است.
در سال‌های اخیر نیز در دامنه خاوری کوه تخت رستم یک جایگاه باستانی شناسایی شده است.

در قسمت پایین کوه یک سکو و یک بنای کوچک به چشم می‌خورد که در 15 متری تخته قرار دارد. این بنا تقریباً سالم است و سقف کوتاهی دارد. دو مدخل با طاق‌هایی به سبک معماری قبل از اسلام دارد.

کشف شده‌های جدید این اثر

در سال‌های اخیر در دامنه شرقی کوه تخت رستم مکانی باستانی به وسعت ده هکتار کشف گردید. کاروانسرای شهریار، چندین قلعه تاریخی، درخت قدیمی چند صدساله، تپه‌های باستانی، گورستان تاریخی و... از آثار کشف شده در شهریار هستند که  قدمت آنها به چند صد سال پیش باز می‌گردد. به علت وجود همه این مکان‌های کهن و قدیمی شهریار به یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهرستان تبدیل شده است.

تخت رستم شهریار کجاست؟

برای رسیدن به آتشکده تخت رستم باید در جاده وحیدیه به سمت روستاهای قجر حرکت کنید و نور آباد و قشلاق را پشت سر خود بگذارید و در انتها به کوهی برسید که نامش تخت رستم است. مسیر رسیدن به کوه بسیار دل‌نشین، آرام، زیبا و تماشایی است. این مسیر از میان باغ‌های قدیمی شهریار می‌گذرد. وقتی از جاده اصلی شهریار به سمت وحیدیه می‌آیید شلوغی و سروصدا و دود جای خود را به سکوت و زیبایی می‌دهد.

آتشکده تخت رستم در بیست کیلومتری غرب شهریار در بخش جوفین روستای قجر بر روی کوه قرار دارد.
مسیرهای دیگری برای رفتن به روستا و کوه تخت رستم وجود دارد که یکی از این مسیرها جاده رباط کریم و دیگری اطراف شهریار است که برای عبور از این مسیر باید از روستای بیدگنه عبور کنید؛ بیدگنه از آثار تاریخی و طبیعی شگفتی برخوردار است. ادامه مسیر به سمت روستای قجر رستم می‌توان مشکل ساز باشد چراکه بعد از این روستا باید وارد جاده‌ای شوید

که جز مناطق نظامی است و برای ورود به آن باید مجوز داشته باشید. در نتیجه بهترین مسیر برای بازدید از کوه تخت رستم همان مسیر سرسبز و زیبای است که نخست ذکر نمودیم.
همان طور که گفتیم بهار بهترین فصل برای بازدید از روستا است اما در فصل پاییز رنگ درختان منظره‌ای زیبا را ایجاد می‌کنند که برخی از افراد حتی در مسیر توقف می‌کنند تا از این زیبایی لذت ببرند. در طول مسیر می‌توانید بناهای تاریخی خشت و گلی ببینید که نشان از قدمت این منطقه دارند. زیبایی و آرامش طبیعت باعث شده است تا در این نواحی تالارهای عروسی زیادی احداث شود.

اینجا در معرض خطر انسان‌هاست

در گوشه گوشه این تخت بزرگ و اطراف آن گودال‌های زیادی وجود دارد که توسط نابخردان و سودجویان حفر شده است. این حفره‌ها باعث ایجاد چهره‌ای زشت بر روی تخت و محوطه شده‌اند. با اینکه این منطقه به ثبت ملی رسیده است اما مراقبت خاصی از آن صورت نمی‌گیرد و همواره در معرض تجاوز گران قرار دارد.

علاوه بر این‌ها این منطقه از دید عموم مردم دور مانده است و فقط افراد بومی و محلی از وجود آن باخبر هستند. افراد بومی نیز قدر این اثر باستانی را نمی‌دانند و خواسته یا نا خواسته به آن صدمه وارد می‌کنند. بومیان گاهی خارهای کوه را می‌کنند تا برای خود آتش درست کنند و یا ته مانده‌های یک روز تفریحی خود را در دامان کوه رها می‌سازند. عده‌ای دیگر نیز اقدام به بالا رفتن از آن می‌نمایند. واقعاً معنی به ثبت ملی رسیدن جز مراقبت بیشتر چه می‌تواند باشد؟ اما کو این مراقبت!

نقش رستم را با تخت رستم اشتباه نگیرید!

نقش رستم شیراز یک محوطه‌ای تاریخی در کوه‌های فارس است که کتیبه‌های باستانی در آن قرار دارند. بر اساس افسانه‌ای این منطقه محل رویارویی رستم و اسفندیار بود که در آن رستم توانست اسفندیار را شکست دهد. در نقش رستم تصاویری از دوره‌های ساسانی و هخامنشی در دل کوه به چشم می‌آید. در نقش رستم آرامگاه شاهان هخامنشی مانند داریوش اول وجود دارد. نقش برجسته‌های نقش رستم نیز متعلق به دوره ساسانی می‌باشند البته یک نقش برجسته مربوط به دوره تمدن ایلامیان نیز در این کوه به چشم می‌خورد. در کل نقش برجسته‌های زیادی در این محل به چشم می‌خورد.

 کعبه زرتشت بنایی تاریخی است که روایت‌های مختلفی درباره آن مطرح می‌شود؛ گویا این مکان در ایران باستان محل پرستش ایرانیان در گذشته بوده است. نام کعبه زرتشت در گذشته بن خانه بوده است. نقش رستم اولین بار سال 1302 هجری شمسی توسط باستان‌شناس آلمانی کنکاش شد و بقایایی از برج‌ها و قلعه‌های دوران ساسانی در این کنکاش کشف شد. تخت رستم نیز آتشکده‌ای است که در شهریار قرار دارد و محل برگزاری مراسم‌های آیینی و افروختن آتش بوده است. تخت رسم متعلق به استان تهران و نقش رستم متعلق به شیراز است.