ورزشگاه تختی تهران ؛ جذاب ترین استادیوم پایتخت
ورزشگاه تختی تهران یکی از ورزشگاه‌های بزرگ تهران و البته ایران به شمار می‌رود. ورزشگاه تختی تهران با ظرفیت حدوداً سی هزار و صد و بیست و دو نفری خودف جایگاه پنجمین ورزشگاه بزرگ ایران را کسب کرده است. ورزشگاه تختی تهران پس از ورزشگاه‌های بزرگ آزادی در تهران با گنجایش حدوداً ۷۸ هزار نفر، ورزشگاه نقش‌جهان در اصفهان با گنجایش حدود ۷۵ هزار نفر، ورزشگاه یادگار امام در شهر تبریز با ظرفیت حدود ۶۶ هزار نفر و ورزشگاه پارس واقع‌شده در شهر شیراز با ظرفیت ۵۰ هزار نفر، در رتبه پنجم با ظرفیتی در حدود ۳۰ هزار نفر، در شمار ورزشگاه‌های برتر ایران به شمار می‌رود.
ورزشگاه تختی تهران که در شرق تهران بزرگ جای گرفته است، دیدارهای فوتبالی زیادی را در طول سالیان سال به خود دیده است. ورزشگاه تختی میزبان بازی‌های خانگی بسیاری از قبیل بازی نفت تهران و راه‌آهن و دیگر بازی‌ها در طول سال‌های برگزاری لیگ برتر ایران بوده است. همچنین گفته می‌شود که بازی‌های تیم‌هایی با رده سنی پایین‌تر هم کم‌وبیش در سالن ورزشگاه تختی برگزار می‌شوند.
بازی‌های آسیایی
ازجمله اتفاقات خوب و عملکرد عمرانی مثبتی که در زمان حکومت پهلوی اتفاق افتاد، ساخت ورزشگاه تختی بود که در آن زمان با نام ورزشگاه فرح شناخته می‌شد. علت ساخت این ورزشگاه و شروع فعالیت ساخت آن، برگزاری مراسم‌های بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ میلادی بود. در دوره هفتم از این بازی‌ها قرعه‌ی میزبانی به نام ایران درآمده بود و باید زیرساخت‌های عملی نمودن این اتفاق به‌صورت کاملاً تخصصی فراهم می‌شد. زمان برگزاری این بازی‌ها یک تا شانزدهم سپتامبر سال ۱۹۷۴ بود. این بازی‌ها نخستین بار بود که در محدوده آسیا، میان کشورهای خاورمیانه برگزار می‌شد. به همین منظور هم دو ورزشگاه بسیار بزرگی در تهران برای میزبانی این بازی‌ها آماده‌سازی شد.
مجموعه ورزشی آریامهر تهران یکی از میزبانان اصلی این بازی‌های آسیایی بود. اما در کنار آن ورزشگاه فرح هم برای این بازی‌ها احداث و بهره‌برداری شد. در این دیدارها تهران میزبان سه هزار ورزشکار از ۲۵ کشور خاورمیانه بود که در آن سالی که استان تهران برگزار شد، تعداد بی‌سابقه‌ای شرکت‌کننده در آن شرکت نموده بودند. در این دوره فناوری‌های پیشرفته‌ای از قبیل دوربین‌های فتوفینیش و پیست‌های مصنوعی که در زمان خود بی‌نظیر بود، مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ورزشگاه فرح پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به نام ورزشگاه تختی تغییر نام پیدا کرد. همچنین استادیوم ورزشی تنها بخشی از مجموعه ورزشی تختی تهران به شمار می‌رود.
تاریخچه ورزشگاه تختی تهران
ورزشگاه تختی یکی از قدیمی‌ترین ها است. تاریخ بهره‌برداری از این مجموعه در برخی از منابع به سال ۱۳۴۶ اشاره می‌کند. ورزشگاه تختی در سال‌های دور ازجمله ورزشگاه‌های انگشت‌شماری بود که بخشی از آن کاملاً سرپوشیده ساخته‌شده بود. برای ساخت ورزشگاه تختی از امکانات نوین روز دنیا در آن زمان استفاده شد و جزو پیشرفته ترین ورزشگاه‌های دنیا به‌حساب می‌آمد.
ورزشگاه تختی تهران در دوران پیش از انقلاب توسط حکومت پهلوی ساخته شد و به‌افتخار آخرین همسر محمدرضا شاه به نام او، فرح پهلوی، نامیده شد. ورزشگاه ۳٬۰۰۰ نفری تختی از طراحی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و مهندس طراح آن فردی ایرانی به نام جهانگیر درویش بود که این مجموعه را برای مسابقات آسیایی طراحی و اجرا نمود. گفته می‌شود که در طراحی ورزشگاه تختی تهران《فرح سابق》 الهاماتی از ورزشگاهی در مونیخ آلمان و همچنین طراحی کم‌نظیر تاج فرح دیبا گرفته‌شده است. این گفته از جهت‌هایی هم دور از انتظار نیست زیرا که وقتی به شما‌ی کلی ورزشگاه تختی می‌نگریم طراحی جایگاه‌های آن بی‌شباهت هم به نمایی از تاجی زیبا نیست.
اما پیرو این صحبت‌ها طراح ورزشگاه تختی تهران، مهندس جهانگیر درویش، در سال ۱۳۹۷ یک مصاحبه‌ای با خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا برگزار نمودند و تمامی الهاماتی را که به ورزشگاه تختی نسبت می‌دادند را به‌طورکلی نقض نمودند گفته‌ها را کذب دانستند.
تاج فرح؟
صحبت‌هایی که مهندس جهانگیری طی مصاحبه خود بیان نمود این بود که:《 کسانی که درک درست و مهندسی‌ای نسبت به یک سازه ندارند سعی می‌کنند مشکلاتی برای آن به وجود آورند. مثلاً می‌گویند طراحی این ورزشگاه از روی تاج فرح بوده است. درحالی‌که این فکر حتی به ذهن من خطور هم نکرد که بخواهم از روی تاج فرح ورزشگاه تختی را طراحی کند. و البته شاید هم به دلیل این است که قوسی که در طرف دیگر سازه وجود دارد، قابل‌مشاهده برای آنان نبوده است و گمان می‌کنند که طراحی آن صرفاً از روی الگوی یک تاج بوده است.》
ورزشگاه تختی تهران از زمان راه‌اندازی مدیران زیادی داشته است. این مدیران جمعاً تعدادی در حدود ۱۵ نفر را تشکیل می‌دهند. اما هم‌اکنون مدیریت ورزشگاه تختی بر عهده آقای حمیدرضا حسین پور است که از تاریخ ۱۳۹۸ به بعد در این منصب قرارگرفته است. ورزشگاه تختی تهران در میان ورزشگاه‌های هم‌رده خود در داخل از کشور از قدمت بالایی برخوردار است. تقریباً پس‌ازآنکه دو سال از افتتاح و بهره‌برداری ورزشگاه بایرن‌مونیخ آلمان میزبان برگزاری بازی‌های المپیکی مختلف در طی سال‌های ۱۹۷۴ به بعد بود می‌گذشت، مقاله‌ای در سال ۱۹۶۸ میلادی دریکی از معتبرترین مجله‌های این کشور به چاپ رسید. این مقاله با اطلاعاتی از اسکلت پوششی کابلی و سازه ورزشگاه تختی که در آن زمان فرح نام‌گذاری شده بود، بر روی جلد این مجله‌ی معروف رفت. ورزشگاه سی هزار نفری در تهران عنوانی بود که بر روی این مقاله در مجله گذاشته‌شده بود.
دستور ساخت ورزشگاه تختی تهران
در تابستان ۱۳۴۵ طی تصمیم‌گیری‌هایی که بین محمدرضا پهلوی و همسر خود فرح پهلوی انجام شد، ایده ساخت ورزشگاه سی هزار نفری تختی کلید خورد. با دستور همسر محمدرضا شاه، فرح پهلوی، یکی از برجسته‌ترین طراح و معمار ایرانی که فعالیت‌های زیادی در زمینه‌های مختلف معماری به‌خصوص سازه‌هایی با اسکلت خاص در کشورهای اروپایی داشت، طراحی ورزشگاه تختی تهران به او سپرده شد. محلی که برای ساخت این استادیوم و مجموعه ورزشی در نظر گرفته‌شده بود، منطقه‌ای در فرح‌آباد تهران جایی میان سلیمیانیه و قصر فیروزه بود که مکان‌های مناسبی برای احداث یک بنا با طراحی خاص بودند.
همان‌طور که اشاره شد ساخت ورزشگاه تختی در منطقه فرح‌آباد آغاز شد و چون نام آن منطقه برگرفته از نام فرح دیبا بود، بعدها به همین نام در میان مردم معروف شد. اما عده‌ای می‌گویند نام این محله و حتی ورزشگاه تختی ارتباط آن‌چنانی به همسر محمدرضا شاه ندارد و صرفاً شایعه و حرف‌وحدیثی است که در میان جمعیت وجود داشت.
منطقه فرح‌آباد تهران قدیم با مرکز شهر هم‌سطح نبود و به دلیل موقعیت جغرافیایی کوهستانی که داشت، کل زمین‌های منطقه شیب کم و یکنواختی نسبت به زمین‌مرکز شهر داشتند. فرح‌آباد بسیار با کوه و فضای باز دامنه کوه و طبیعت بکر در ارتباط تنگاتنگی قرار داشت. به همین سبب کلیه شرایط و موقعیت‌های ساخت یک مجموعه ورزشی با معماری بی‌بدیل را دارا بود.
منطقه خلوت افسریه
کلیه مسیرهای ارتباطی به این منطقه به علت وجود کوهستان‌های طبیعی در این ناحیه به مسیرهای دیگری وصل می‌شدند و از تمامی مسیرهای شرقی_غربی در اطراف این ناحیه به سمت شمال و جنوب هدایت می‌شد. همین امر باعث می‌شود تا ترافیک چندانی شامل حال آن محدوده نشود و به‌ندرت ممکن بود ترافیک روانی در اطراف ورزشگاه تختی به وجود آید. البته این نکته هم درست است که تعداد ماشین‌ها و جمعیت آن زمان ایران به نسبت اکنون بسیار کمتر بوده و درنتیجه احتمال بروز ترافیک و تصادفات نیز پایین‌تر بوده است.
از دیگر دلایل انتخاب منطقه فرح‌آباد برای ساخت ورزشگاه تختی این بود که مردم مناطق پرجمعیت شرقی تهران در آن زمان ازنظر تجهیزات و امکانات ورزشی در تنگنا قرار داشتند و لزوم ساخت تأسیسات ورزشی در این ناحیه به‌شدت احساس می‌شد. ازجمله این مناطق پرجمعیت که از کمبود این امکانات رنج می‌بردند، می‌توان به افسریه، چهارصد دستگاه و سلیمانیه در شرق و جنوب شرقی تهران اشاره کرد.
مساحت و امکانات ورزشی ورزشگاه تختی تهران
مساحت زمینی که برای ساخت مجموعه ورزشی تختی در آن زمان مدنظر گرفته‌شده بود، چیزی در حدود ۱۰۰ هکتار زمین و فضای مناسبی بود که با کمک تیم عمرانی خوب در آن زمان، تبدیل به محیط مناسبی برای صرف اوقات فراغت و تخصصی پرداختن به تمرینات ورزش‌های قهرمانی شد.
قسمت‌های مختلف این فضا شامل یک استادیوم کاملی بود که یک زمین مناسب فوتبال چمن هم داشت، به‌علاوه پیست دو میدانی از نوع تارتان که پلیمری از جنس مرغوب و بسیار قابل‌انعطاف بود، زمین‌های شماره ۲ و ۴، زمین چمنی که فقط اختصاص به تمرین داشت، دوازده زمین خاکی، شش زمین تنیس خاکی، سالن‌های سرپوشیده که امکانات بی‌شماری از قبیل فوتسال، بسکتبال، والیبال، هندبال، ژیمناستیک، بدن‌سازی بانوان، دوازده زمین خاکی فوتبال و درنهایت مجموعه‌ای از امکانات ورزشی آبی مانند استخر، سونا، جکوزی و… داشتند. ورزشگاه تختی به‌خصوص در قسمت مجموعه ورزشی سرپوشیده خود از محبوبیت خاصی برخوردار بود و ساخت این مجموعه حرکتی مفید و بسیار درخور برای ملت ورزشکار ایرانی در زمان پهلوی و پس‌ازآن بود.
محل قرارگیری ورزشگاه تختی در شرق تهران است. در ورزشگاه تختی برای نخستین بار از پوشش وسیعی از فن‌آوری سیستم کابلی استفاده‌شده است. طبق دستور، طرح جامع و کلی ورزشگاه و معماری آن توسط جهانگیر درویش صورت گرفت و سپس برای انجام یک سری از محاسبات پوششی فضا به فرانسوی‌ها یعنی به شرکت《B.E.T.CETAC》 داده شد و همچنین مدل‌سازی این سیستم‌های کابلی در دانشگاه ساری انگلستان و پلی‌تکنیک لندن به‌صورت همزمان صورت گرفت و سپس پس از برآوردهای نهایی برای اجرا به ایران آورده شد.
جایی برای همه رشته‌های ورزشی
سیستم کابلی که در آن زمان در ایران تازگی داشت و متخصصینی برای اجرای آن وجود نداشت، با همکاری مهندسان و کارگران متخصص الجزایری که زیر نظر فرانسوی‌ها قرار داشتند، به مرحله اجرا درآمد. در ارتباط با جزئیات ورزشگاه تختی یا همان فرح درگذشته، آقای جهانگیر درویش تلاش‌ها و خلاقیت‌های ویژه‌ای چه در زمینی پوشش کشی و چه درزمینه اسکلت بتنی ورزشگاه تختی به‌کار برد. به‌طوری‌که وقتی ورزشگاه تختی در مقایسه با ورزشگاه‌های خارج از کشور قرار می‌گرفت، حرف بسیاری درزمینه نوآوری برای گفتن داشت.
همان‌طور که اشاره شد علاوه بر ورزش فوتبال در مجموعه تختی مسابقات ورزشی، دو میدانی، دوچرخه‌سواری و تنیس حرفه‌ای نیز برگزار می‌شود. در سالن‌های سرپوشیده بسیار کاربردی آن‌هم فعالیت‌های ورزشی مانند بدن‌سازی هم برای خانم‌ها و هم آقایان، والیبال، بسکتبال، فوتبال و ژیمناستیک به‌صورت حرفه‌ای با کادری مجرب آموزش داده می‌شد. این امکانات هم‌اکنون نیز قابل‌استفاده است. تنها نکته‌ای که راجع به خانم‌ها لازم به ذکر است این است که بانوان فقط در تابستان می‌توانند در کلاس‌های آموزشی_ورزشی ورزشگاه تختی تهران شرکت کرده و از این آموزش‌ها بهره‌مند شوند.
زمین فوتبال مجموعه تختی با ظرفیت سه هزار نفری خود میزبان بازی‌های رسمی و دوازده زمین خاکی و شش زمین چمن آن‌هم برای مسابقات محلی در نظر گرفته‌شده و ورزش‌های آبی این مجموعه از قبیل استخر و سونا هم به‌راحتی در دسترس همگان قرار دارند.
عمده دلایل و انگیزه‌های ساخت ورزشگاه تختی
ساخت ورزشگاه تختی تهران (فرح سابق) انگیزه‌های مهم و محرکه‌ای باری ساخت داشت. که در ادامه به آن می‌پردازیم.
اولین و مهم‌ترین دلیل آن نیاز کلان‌شهر بزرگ تهران به مجموعه ورزشی بود تا ورزشکاران مخصوصاً بانوان ورزشکاری که درزمینه ورزشی خاصی فعالیت داشتند، بتوانند به‌صورت حرفه‌ای و مستمر آن را ادامه دهند. همچنین دورنمای بهره‌برداری وسیع ورزشی از ورزشگاه تختی همواره از اهداف مهم، حتی پیش از احداث آن به شمار می‌رفت.
دومین مورد از انگیزه‌های ساخت ورزشگاه تختی، ساخت مجموعه ورزشی اصولی همراه با تازه‌ترین و پیشرفته‌ترین تکنیک‌های قرن و یو نیک تر ین مصالح ساختمانی بود. این حرکت، فعالیت‌های معماری ایرانی را در سطح جهانی معروف و هم‌سطح نمود.
سومین دلیل ساخت ورزشگاه تختی تهران پیش‌بینی استفاده از این ورزشگاه ورزشی در آینده برای فعالیت‌های مختلف ورزشی و حتی برگزاری مسابقات بزرگ در خاورمیانه و حتی جهانی بود.
طرح کلی ورزشگاه تختی تهران بارها مورد آزمایش و محاسبات تخصصی در مقادیر مصالح و دیگر جوانب سازه‌ای قرار گرفت. پس‌ازآن که طرح آماده‌سازی شد، اجرای آن ۶ سال به طول انجامید. کشورهای اروپایی مانند ایتالیا که درزمینه نما ورزشگاه تختی و مهندسین فرانسوی که ناظرین اجرای طرح آن بودند، کمک‌های شایانی به ساخت و پایان پروژه موفقیت‌آمیز ورزشگاه تختی تهران واقع‌شده در شرق استان کردند.
مشخصات ورزشگاه تختی تهران
استادیوم تختی در نگاه اول به شکل نعل اسبی دیده می‌شود که با ظرفیت سی هزار نفری ساخته‌شده است. کمتر از نصف سطح آن توسط سقف معلق کابلی پوشانده شده است و این موضوع موجب شده که در تمامی قسمت‌هایی که تماشاچیان مسابقات را تماشا می‌کنند، در خلاف جهت تابش خورشید و در سایه قرار بگیرند. در کنار استادیوم زیبای مجموعه تختی، مجموعه‌ای تحت عنوان ژیمنازیوم قرارگرفته که تمرین‌های شمشیربازی، ژیمناستیک، کشتی، بوکس، والیبال و بسکتبال در آن انجام می‌شود. علاوه بر زمین فوتبال تعدادی زمین برای والیبال و بسکتبال در فضای آزاد، پیستی به طول چهارصد متر برای دو میدانی و یک زمین تمرینی فوتبال در ابعاد ۱۲۰ در ۹۰ احداث‌شده است. به دلیل مجاورت دو زمین فوتبال اصلی و تمرینی مقابل هم فضای زیادی برای نمایشات جمعی فراهم آمده است.
طراحی استادیوم تختی به‌گونه‌ای صورت گرفته تا محل ورود تماشاچیان، ورود بازیکنان، رختکن‌ها و سرویس‌های بهداشتی به‌صورت کاملاً جداگانه از هم باشند. بازیکنان از مسیرهای مجزا در انتهای شمالی جنوبی وارد و سپس توسط تونل‌های زیرزمینی وارد زمین بازی می‌گردند. در اطراف زمین فوتبال هم کانال‌های برای جداسازی محیط زمین‌بازی از تماشاچیان قرار دارد. مساحت زیر استادیوم در حدود بیست و پنج هزار مترمربع است. دیگر قسمت‌های آن از قبیل پارکینگ، نگهبانی و غرفه بلیط‌فروشی هم در حدود ۳۶۰٬۰۰۰ مترمربع وسعت دارد.
سایر امکانات ورزشگاه تختی
ورزشگاه تختی به لحاظ تجهیزات یک استادیوم بسیار کاملی است. وسایل صوتی و نوری در شب و تمام امکانات بهداشتی و تهویه این مجموعه هم برای بازیکنان و هم تماشاچیان فراهم آمده است.
ازجمله ویژگی‌های بارز و ورزشگاه تختی سقف معلق آن است. قسمت زیادی از جایگاه تماشاچیان در ورزشگاه فرح‌آباد با رشته کابل‌های اصلی و فرعی که تشکیل سقف را داده‌اند، تشکیل‌شده است. این سقف‌ها دارای سقف معلق هستند. سقف ژیمنازیوم به مساحت ۳۸۲۰ مترمربع ساخته‌شده که از قرارگیری تعدادی کابل به طول ۳۳ متر که به شکل پارابولییدهیپربولیک است، به وجود آمده است. این کابل‌ها به کناره‌های تیرهای بتنی متصل می‌گردند. سطح قسمت‌های بتنی آن با مواد یو پی سی و پی‌وی‌سی پوشانده شده است که به‌عنوان عایق رطوبتی و حرارتی استفاده می‌شوند.
پوشش سقف اصلی استادیوم به شکل هیپربولیک پارابولیید است که از تعداد زیادی کابل که از طرفی به تیر بتنی کناره‌ها و از طرف دیگر مستقیماً به کابل اصلی متصل‌اند، تشکیل‌شده است و دارای عایق‌هایی همانند سقف ژیمنازیوم است. کلیه کابل‌های مورداستفاده در آنجا از فولادی باقدرت استقامت بسیار بالا یعنی ۱۶۰ کیلوگرم برحسب میلی‌متر مربع ساخته و گالوانیزه شده تا در مقابل زنگ‌زدگی هم حفاظت شود. در تهیه این کابل‌ها از مشخصات فنی کابل‌های به‌کاربرده شده در ورزشگاه بایرن آلمان استفاده‌شده است.
ورزشگاه تختی کجاست؟ دسترسی به ورزشگاه تختی تهران
ورزشگاه تختی تهران در هنگام ساخت یکی از پیشرفته‌ترین ورزشگاه‌های تخصصی ورزشی دنیا به شمار می‌رفت و به دلیل طرح زیبای استادیوم آن که به شکل نعل اسب است، از او به‌عنوان یکی از اماکن گردشگری و دیدنی استان تهران یاد می‌شود. ورزشگاه تختی به‌عنوان آثار ملی به ثبت رسمی رسیده است.
شاید شما به هنگام برگزاری بازی‌های خانگی و خارجی به ورزشگاه تختی آمده باشید. مسیرهای گوناگونی برای دسترسی به مجموعه ورزشی تختی وجود دارد. مجموعه ورزشی تختی تهران در شرقی‌ترین قسمت استان تهران در بزرگراه هجرت، بسیج شمال و میدان شهید باکری قرارگرفته است.
اگر شما قصد سفر با مترو دارید و استفاده از مترو برای شما راحت‌تر است، می‌توانید خود را به نزدیک‌ترین ایستگاه مترو یعنی به ایستگاه میدان بسیج برسانید و بعد از حدود دو کیلومتر به ورزشگاه تختی می‌رسید. اگر هم که با اتوبوس به بازدید از مجموعه ورزشی تختی می‌آید، نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به ورزشگاه تنها ۶۵ متر فاصله دارد. در آینده‌ای نه‌چندان دور و افتتاح خط‌های جدید مترو قطعاً دسترسی به ورزشگاه تختی برای همگان آسان‌تر خواهد شد.
