موزه ایران باستان؛ جایی برای شناخت هویت ملی خود
ایران قطعاً جایی است مهم برای همه ما ایرانیان. خواستیم بدانیم که این ایران چه گذشته‌ای داشته و چه اتفاقاتی بر آن افتاده است. حس کردیم که لازم است کشور خودمان و پیشینه آن را بهتر بدانیم. به عنوان یک ایرانی باید می‌دانستیم که وارث چه فرهنگ و چه انسان‌هایی هستیم و این خطه از دنیا وارث چندین فرهنگ در خود می‌باشد.
بازدید از این موزه برای تمامی ایرانیان لذت بخش بوده و علاوه بر تفریحی تاریخی، اطلاعات زیادی از گذشته‌ی این سرزمین در اختیار ما می‌گذارد و بدون شک با مشاهده‌ی بسیاری از آثار و اشیاء و وسایل موجود در این موزه یک غرور و افتخار ملی در دلمان نسبت به خود، گذشته و ایران عزیزمان به وجود خواهد آمد.
امروزه مرسوم است که در کشورهای دنیا به جوانان سرگذشت ملت یا سرزمین آن‌ها را آموزش دهند. این آموزش‌ها معمولاً برای ایجاد حس وطن‌دوستی در ساکنین آن سرزمین‌ها است. حس وطن‌دوستی باعث می‌شود که انسان‌ها در آبادانی سرزمینشان مشارکت داشته باشند. آبادانی هر سرزمین نیازمند اتحاد مردم آن سرزمین و برقراری امنیت و نظم است.
ما همین‌قدر می‌دانستیم که ایران یک کشور قدیمی است؛ اما نمی‌دانستیم که شاید قدیمی‌ترین کشور دنیا باشد. ما در مورد موزه‌های دنیا زیاد شنیده‌ایم که همواره بخشی را به نام ایران یا پرشیا در خود جای‌داده‌اند. امروز دوست داشتیم تا به موزه ایران در کشور خودمان برویم و این روز زیبای بهاری را برای خود به یادماندنی کنیم.
موزه‌ی ایران باستان، که به موزه‌ی ملی نیز معروف است و با نام موزه‌ی ملی شناخته می‌شود، جزو موزه‌های زیبای این سرزمین کهن به حساب می‌آید و از نظر اشیاء و آثار باستانی و تاریخی نیز جزو غنی‌ترین موزه‌های جهان بوده و اشیاء و وسایل تاریخی زیادی در دوره‌های مختلف زمانی را در ساختمان‌های خود جای داده است که میزبان نگاه پرشور افراد زیادی از داخل کشور و توریست‌های خارجی است.
تاریخچه موزه ایران باستان
در حوالی خیابان سی تیر تهران به یک بنای قدیمی به نام باغ ملی برمی‌خوریم؛ یک موزه بسیار بزرگ به نام موزه ایران باستان. موزه ایران باستان اولین موزه ایران بوده است. هرچند موزه‌های کوچکی زیرمجموعه بخش‌های دیگر فرهنگی قرار داشته، قبل از آن همواره وجود داشته است ولی موزه ایران باستان را می‌توان، اولین موزه مستقل و فقط با هدف موزه در ایران دانست. این موزه در بخش غربی میدان مشق قرار دارد.
میدان مشق نامی قدیمی و ۲۰۰ ساله برای محلی مابین خیابان ۳۰ تیر و امام خمینی می‌باشد. این میدان در واقع یک محوطه بزرگ است که در زمان فتحعلی شاه قاجار محل تمرینات قشون نظامی بوده است و از این‌رو نام میدان مشق را به خود گرفته است. بعدها و در زمان رضاشاه تصمیم بر ساخت پارکی در این مکان شد و این میدان به باغ ملی تغییر نام یافت. از این روست که هر دو نام را برای این محل به‌کار می‌برند. گرچه هنوز نام باغ ملی بر سر در این پارک خودنمایی می‌کند.
بنای موزه ایران باستان در ۲۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۸ خورشیدی به دستور رضاشاه شروع شد. از سال ۱۳۰۸ تقریبا به مدت 6 سال طول کشید تا نقشه موزه ایران باستان تهیه و نهایی شود و تا سال 1314 آغاز ساخت این بنا رسما شروع شده و در طول مدت دو سال به دست حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی تکمیل شود. البته لازم به ذکر است معمار موزه ایران باستان فردی فرانسوی به نام آندره گدار بود. بنای موزه ایران باستان در سال ۱۳۱۶ تمام شد و از آن زمان درب‌های موزه ایران باستان برای بازدید مردم گشوده شد.
شکل کلی موزه ایران باستان
در ابتدا زمین‌های موزه‌ی ایران باستان ۵ هزار و ۵۰۰ مترمربع بود که ۲۷۰۰ مترمربع هم زیربنای موزه ایران باستان می‌شد. در آن زمان بنای مربوطه شامل دو طبقه بود که طبقه اول آن به ایران پیش از اسلام و طبقه دوم آن مربوط به ایران پس از اسلام بود اما بعد از انقلاب، بخش ایران پس از اسلام به یک ساختمان دیگر در مجاورت ساختمان اصلی انتقال داده شد؛ که آن ساختمان هم در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود.
البته لازم به ذکر است که این ساختمان در ابتدا با هدف تاسیس موزه‌ی مردم شناسی احداث گردید که در ابتدای انقلاب اسلامی با ایجاد سازمان میراث فرهنگی و بنا به صلاح دید با تغییر نام آن به موزه‌ی اسلامی کاربری آن نیز تغییر یافت و آثار تاریخی پس از اسلام موجود در ساختمان اصلی به ساختمان دوم انتقال یافت.
علت این انتقال این بود که کم‌کم اشیاء قدیمی و آثار تاریخی در جای‌جای ایران پیدا می‌شد و نیازمند فضای بیشتری بود تا همه آن‌ها در معرض نمایش قرار گیرند. به همین جهت نام مجموع هر دو ساختمان به موزه ملی ایران تغییر کرد و موزه ایران باستان مخصوص ساختمان ایران پیش از اسلام شد و ساختمان الحاقی به بخش ایران پس از اسلام اختصاص داده شد و موزه ملی ایران باری دیگر و پربارتر در سال ۱۳۷۵ رسماً گشایش یافت.
باغ ملی
وقتی‌که به سردر باغ ملی می‌رسیم با یک بنای زیبا و تاریخی مواجه می‌شویم که ما را به زمان رضاشاه و معماری خاص آن زمان می‌برد. از این سردر که وارد می‌شویم با یک پارک زیبا مواجه می‌شویم که در میان این دو ساختمان بزرگ موزه به چشم می‌خورد. موزه ایران باستان که مربوط به ایران پیش از اسلام می‌باشد؛ خود، نمادی از ایران پیش از اسلام است چون سر در ورودی موزه ایران باستان همانند سر در ورودی کاخ ساسانیان در تیسفون یا همان کاخ زیبای مدائن، یک ورودی قوسی شکل است که هنوز هم در شهر مدائن در نزدیکی بغداد موجود است و همواره بازدیدکننده دارد.
طاق کسری کاخ که در سرتاسر جهان شناخته شده در دوران ساسانیان در شهر تیسفون ساخته شد و به محل حکمرانی پایتخت این حکومت تبدیل شد که ۳۵ متر ارتفاع، ۵۰ متر عرض و ۲۵ متر عمق دارد. در عصر ساسانی معمولاً بناها به رنگ سرخ تیره بود و به همین منظور، این طاق نیز به همین رنگ درآمده است. کلیت این موزه به شکل کاخ کسری ساسانیان در شهر تیسفون شباهت دارد. در واقع الگوی اصلی آقای گدار فرانسوی، ایوان کسری زیبای کاخ معروف ساسانیان بوده و برای ساخت ساختمان موزه‌ی ایران باستان از طاق کسری الهام گرفته است.
موزه ایران باستان از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰ مورد نوسازی‌هایی قرار گرفت و قسمت‌هایی بر آن افزوده شد. علاوه بر اضافه شدن بخش‌های مختلف مثل انبار و گنجینه در زیر موزه و تعویض ویترین‌ها، سیستم‌های امنیتی و رفاهی موزه نیز تعویض و تعمیر شدند. موزه ایران باستان در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آثار موجود در موزه‌ی ایران باستان
همانطور که گفتیم موزه‌ی ایران باستان مجموعه‌ای غنی از آثار و اشیاء از دوره‌های مختلف بوده که از دوران پارینه سنگی (شامل کهن‌ترین آثار با قدمتی بین دوازده هزار تا یک میلیون سال پیش) تا دوره‌ی ساسانی (شامل جدیدترین آثار مربوط به ۱۵۰۰ سال پیش) را در برگرفته است که می‌توان به سفال‌ها و اشیاء نفیس تاریخی، تندیس شاهان و اشخاص بزرگ تاریخ و آدم نمکی‌ها و ابداعات خلاقانه‌ی ایرانیان باستان همانند اولین پویانمایی در دنیا که توسط ایرانیان به شکل تصویر متحرک یکی بز کوهی بر یک جام سفالی به جهانیان ارائه شده، اشاره کرد.
قدیمی‌ترین آثار موزه ایران باستان
در موزه ایران باستان آثار بسیار قدیمی یافت می‌شود. مثلاً قدیمی‌ترین دست‌ساخته بشر، مربوط به دوران پارینه سنگی است که در بخش پارینه سنگی سالن موزه ایران باستان قرار دارد. این اصل از سنگ کوارتز معروف به در کوهی ساخته شده و در حوزه رودخانه کشف رود در شرق مشهد به‌دست‌آمده است. این شیء، بیش از یک میلیون سال قدمت داشته و از قدیمی‌ترین اشیاء به نمایش گذاشته شده در موزه است. دو اثر دیگر به نام‌های دربند و گنج پر در بخش پارینه سنگی وجود دارد که مربوط به ۷۰۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش هستند. این آثار نیز مربوط به استان گیلان و شیوه‌تو در نزدیکی مهاباد است.
در بخش دیگری از سالن موزه ایران باستان، آثار مربوط دوره‌های پارینه سنگی میانی و دوران نوسنگی نیز به چشم می‌خورد. این آثار مربوط به بین ۲۰۰ هزار تا ۱۲ هزار سال پیش هستند. دوره پارینه سنگی میانی همزمان با حضور انسان نئاندرتال در ایران بوده است. از این دوره، بعضی ابزارهای ساخته‌شده بشر از جنس سنگ آتش‌زنه در موزه ایران باستان قرار دارد. همچنین بقایای سنگواره بعضی جانوران آن دوره از غارهای منطقه زاگرس و فلات مرکزی ایران به‌دست‌آمده است. از جمله این غارها به غار بیستون و خرم‌آباد می‌توان اشاره کرد.
همچنین قدیمی‌ترین آثاری که در آن از تعصبات و تفکرات مذهبی توسط انسان‌ها به کار برده شده است و مجسمه‌های انسانی و حیوانی که در تپه سرا در شرق کرمانشاه کشف شده‌اند نیز در این قسمت از موزه ارائه شده‌اند. یکی از مجسمه‌های معروف و دیدنی این بخش، مجسمه‌ای از جنس گِل از پیکر یک زن است که با نام ونوس شناخته می‌شود.
از آثار زیبای دیگر می‌توان به ظروف سفالی با رنگ قرمز اشاره کرد که از چشمه‌علی و اسماعیل‌آباد با قدمتی مربوط به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد کشف شده‌اند. یکی از این ظروف سفالی تصویر چهار انسان با دست‌هایی رو به بالا و مشغول به رقص‌های آیینی را در خود دارد.
آثار مربوط به دوره‌های بعد از پارینه سنگی جدید در موزه ایران باستان
در دوره پارینه سنگی جدید در ایران، انسان هوشمند امروزی در ایران پراکنده شد و به ساخت تیغه ابزار مشغول شد. در این بخش از موزه ایران باستان، قدیمی‌ترین بقایای انسان شهر نشین شده در ایران را خواهید دید. یک دندان آن به دندان وزمه شهرت دارد. این دندان از غاری به همین نام در نزدیکی کرمانشاه کشف‌شده است. قدمت این دندان که مربوط به یک کودک ۹ سال است ۲۰ تا ۲۵ هزار سال پیش برآورد شده است.
از دوره نوسنگی و روستانشینی هم قدیمی‌ترین خشت ایران و ابزارهای سنگی در این سالن به نمایش درآمده است. از دوره مس و سنگ، سفالینه‌های منقوش را می‌بینیم. اشیای فلزی از اواخر عصر مفرغ و آغاز عصر آهن، ادوات جنگی و اشیای تزیینی به چشم می‌خورد.
در موزه ایران باستان می‌توانید اشیاء مربوط به تمدن عیلام را نیز در بخش پیش از تاریخ سالن ببینید. از دوره‌های عیلامی آثار گوناگون و فراوانی به جای مانده و بیشترین آثار منتسب به دوران عیلام میانی به عنوان باشکوه‌ترین دوره از سه‌گانه‌ی عیلامی است. از این آثار می‌توان به پیکره گاو با کتیبه، آجر نوشته‌ها، کلون و لوله‌های شیشه‌ای اشاره کرد. این آثار ارزشمند از معبد چغازنبیل که خود از مهم‌ترین بناهای معماری باقی مانده از این دوران است به دست آمده اند.
آثاری نیز منتسب به دوره ماد، در این سالن وجود دارد. این آثار از مکان‌های باستانی نوشیجان، حسنلو، گودین و باباجان کشف و به نمایش گذاشته شده‌اند. در دوره‌ی مادها ساخت وسایل آهنی رواج یافت و نمونه‌های ارزشمند آن، اشیاء حسنلو هستند که در سالن وجود دارند. البته در این دوران سفالینه‌های لعابی بسیار زیبایی نیز ساخته شده اند که نمونه‌ی زیبای آن تنگ لعاب‌دار زیویه است.
بخش‌های مختلف موزه ایران باستان
درحال حاضر موزه ایران باستان شامل سیزده بخش مختلف می‌شود که این بخش‌ها آثار مختص خود را در بر گرفته‌اند و در طی سال‌ها جای خود را در موزه‌ی ملی ایران پیدا کرده و روز به روز با کشف آثار مختلف، غنی‌تر شده‌اند. این بخش‌ها عبارت اند از: بخش پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، مهر و سکه، مرمت، بخش کتیبه‌ها، کتابخانه و مرکز اسناد، پژوهشی تاریخ هنر ایران، پژوهشی تاریخ تمدن ملل، عکاسی، روابط عمومی و روابط بین‌الملل و پایگاه اطلاع‌رسانی و حفاظت فیزیکی.
آثار جالب توجه و خاص موزه یایران باستان
در این که هر کدام از آثار موجود در موزه ارزش بسیار بالایی دارند شکی نیست و نمی‌توان هیچ یک را به دیگری ترجیح داده یا برتر دانست؛ اما با توجه به بازدید افراد مختلف، بعضی از آثار و اشیاء برای بازدیدکنندگان بسیار جالب توجه بوده و برای مشاهده‌ی آن‌ها زمان بیشتری صرف کرده و با دقت بیشتری از بخش مربوطه می‌گذرند. این آثار عبارتند از:
• جامی با چاشنی پویانمایی
بعد از کشف این شیء بسیار ارزشمند در کنار تمامی کشفیات جالب و مهم از شهر مرموز سوخته، جهانیان به این باور رسیدند که اولین انیمیشن در جهان متعلق به ایرانیان بوده. دور تا دور این جام تصویر بزی در حال تغییر در پنج حالت به نمایش گذاشته شده و حس تصاویر متحرک را به بیننده القا می‌کند.
• پیکرک گاو نگهبان
این پیکرک جلوی درب ورودی چغازنبیل قرار گرفته شده بود و نقش نگهبان داشت. قدمت این پیکرک به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد تخمین زده شده و تکه‌های کشف شده‌ی آن از یكی از مكان‌های تاریخی در منطقه‌ای از توابع شهرستان زنجان توسط گیرشمن و همسرش به هم متصل شده و به موزه‌ی ملی تحویل داده شد.
• اولین کاشی‌ها
قبل از رسیدن به بخش آثار مربوط به مادها، می‌توان آجرهایی لعابی با رنگ‌های مختلف دید که به عنوان اولین تلاش‌ها برای ساخت کاشی به حساب می‌آیند. این آجرهای لعاب‌دار مربوط به قلاچی آذربایجان هستند و به سده‌ی هفتم پیش از میلاد برمی‌گردند.
• جام زرین مارلیک
این جام به عنوان نماد قوم آمارد در گیلان شناخته شده و به هزاره‌ی اول پیش از میلاد مربوط می‌شود. این جام خیره‌کننده از جنس طلا بوده و ۱۸سانتی‌متر ارتفاع دارد. در وسط جام نقش برجسته‌ی درخت زندگی که دو گاو بالدار از آن بالا می‌روند مشاهده می‌شود.
• تندیس مصری داریوش بزرگ
این تندیس نیمه کاره از آثار مهم دوره‌ی هخامنشیان بوده و برای اثبات فرمانروایی داریوش بر مصر در منطقه جای گرفته بود و روی آن به خط‌های هیروگلیف، میخی پارسی قدیم، بابلی و ایلامی تزئیناتی وجود دارد.
• مجسمه مفرغی بزرگ‌زاده‌ی اشکانی
تندیس بزرگ‌زاده‌ی اشکانی با ارتفاع ۱۹۴ سانتی‌متر که در کتاب‌های تاریخی بسیار به آن اشاره شده و با قدمتی ۱۵۰ سال پس از میلاد نشان از تمدن کهن شهر باستانی ایذه دارد.
• لوله‌های شیشه‌ای
لوله‌های شیشه‌ای کشف شده از دوران عیلامی‌ها و در چغازنبیل در اواسط سالن بخش تاریخی موزه‌ی ملی وجود دارد که نشان از صنعت شیشه‌گری در ایران است. در واقع این لوله‌ها از قدیمی‌ترین شیشه‌های ساخته و کشف شده‌ی ایران باستان هستند که به عنوان تزئینات قاب‌ها و درب‌های چوبی به کار گرفته می‌شدند.
• مومیایی مرد نمکی
سن این مومیایی به دوران ساسانی برمی‌گردد و به دلیل سقوط او در نمک، سر و موهای این سر تجزیه نشده و سالم بماند تا جزو آثاری جالب در موزه‌ی ملی به بازدیدکنندگان ارائه شود.
• لوگوی دانشگاه تهران
در انتهای بازدید موزه و در میان گچ‌بری‌های دوران ساسانی، گچ‌بری‌ای هست که لوگوی دانشگاه تهران از آن الهام گرفته شده است.
البته آثار بسیار زیبا و جالب دیگری در این مجموعه وجود دارند که توجه سلایق مختلف را به خود جلب می‌کنند و می‌توانند هرکسی را برای چند لحظه به خود خیره کرده و به فکر فرو ببرند و در نهایت با تحسین نیاکان و پیشینیان این مرز و بوم از آن عبور کرد.
دسترسی به موزه ایران باستان
برای رفتن به موزه ایران باستان کافی است خود را به میدان امام خمینی برسانید. می‌توانید از میدان امام خمینی تا موزه ایران باستان را قدم بزنید یا تا خیابان سی تیر تاکسی بگیرید. میدان امام خمینی دارای ایستگاه مترو به همین نام در خط یک یا خط قرمزرنگ مترو تهران است. همچنین خیابان امام خمینی دارای اتوبوس و تاکسی‌های فراوان می‌باشد که به راحتی شما را به موزه ایران باستان خواهد رساند.
ساعات بازدید از موزه در بهار و تابستان از ساعت ۹ الی ۱۹ و در پاییز و زمستان از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۷ و بهای بلیت برای ایرانیان ده هزار تومان و برای غیر ایرانیان صد هزار تومان می‌باشد.
البته برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت رسمی موزه‌ی ایران باستان مراجعه کرده یا با شماره‌های تماس ۶۶۷۰۲۰۶۱–۰۲۱ الی ۶ تماس حاصل فرمایید.
