عمارت ارباب هرمز؛ موزه گرافیک ایران
عمارت ارباب هرمز به نام موزه گرافیک ایران نیز شناخته می‌شود. این بنا از بناهای تاریخی و قدیمی تهران به حساب می‌آید. عمارت ارباب هرمز تبدیل به موزه گرافیک شده است. علاوه بر اینکه عمارت ارباب هرمز جز آثار باستانی و قدیمی به حساب می‌آید با تبدیل شدنش به موزه، آثار داخل آن نیز که مربوط به تاریخ گرافیک هستند؛ ارزش وقت گذاشتن و تماشا را دارد. اکثر بناهایی که در تهران قرار دارند متعلق به دوره قاجار هستند و در این دوره ساخته شده‌اند؛ و یکی از معدود بناهای تاریخی که در شرق تهران قرار دارد این عمارت است. عمارت ارباب هرمز در تهران پارس تهران است. عمارت ارباب هرمز امروزه میزبان موزه گرافیک نیز هست.
مرمت عمارت ارباب هرمز
عمارت ارباب هرمز از یادگاری‌های دوره قاجار است. در این عمارت دو طبقه را می‌توان مشاهده نمود که تلفیقی از معماری غربی با معماری سنتی هستند. عمارت ارباب هرمز در دهه 90 مورد مرمت و بازسازی واقع شد. در سال 1393 کار مرمت بنای عمارت ارباب هرمز به پایان رسید. در بازسازی بنای عمارت ارباب هرمز سعی شد که کلیه شواهد دوره‌های مختلف قابل شناسایی باشد.
عمارت ارباب هرمز کجاست؟
عمارت ارباب هرمز در بزرگراه شهید بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان توحید، محوطه شمالی پارک پلیس قرار دارد. برای دسترسی به عمارت ارباب هرمز می‌توانید از اتوبوس‌های مسیر پایانه علم و صنعت- شهرک فرهنگیان و یا از اتوبوس‌های پایانه علم و صنعت-خیابان استقلال کمک بگیرید. از هر کدام از خطوط اتوبوس که استفاده نمودید باید در ایستگاه پارک پلیس پیاده شوید. بعد از پنج دقیقه پیاده روی در داخل پارک پلیس به عمارت ارباب هرمز خواهید رسید.
شما می‌توانید با استفاده از خط دو مترو (صادقیه-فرهنگسرا) در ایستگاه مترو تهران‌پارس پیاده شوید و از خیابان حجر بن عدی خود را به سمت شمال پارک برسانید این مسیر را می‌توانید با تاکسی و یا اتوبوس طی کنید. اگر قصد سفر با خودروی شخصی را دارید می‌توانید از بزرگراه شهید باقری شمال به سمت بلوار استقلال و عمارت ارباب هرمز حرکت کنید.
تاریخچه عمارت ارباب هرمز
بنا بر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجید آباد و یا ارباب هرمز بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار هست که در روستایی به نام مجیدآباد قرار داشت. زمین‌های این منطقه ابتدا در تصرف عین الدوله صدراعظم دربار قاجار بود و بعد به مالکیت مرحوم حاج محمدخان ابری (بسطامی) معروف به حاجب الدوله درآمد. مالک بعدی عمارت ارباب هرمز نیز محمد حسین خان مشیر خلوت بود. در زمان مظفرالدین شاه، میرزا نصرالله این اراضی را تصرف نمود. بعد از غلبه مشروطه خواهان این اراضی به لطفعلی امیر مفخم می‌رسد او فرزند قلی خان بختیاری بوده است و پس از او نیز به فرزندش ابوالقاسم به ارث می‌ماند.
ابوالقاسم خان بختیاری صاحب عمارت ارباب هرمز که بود
امیر مفخم یکی از بزرگان ایل بختیاری بوده که سال‌ها در تبریز از ولیعهد ناصرالدین شاه محافظت می‌نمود. او در زمان سلطنت محمدعلی شاه فرزند مظفرالدین شاه ریاست قشون را بر عهده می‌گیرد. اما در زمان فتح تهران به خاطر اینکه به پسرعموی خود ارادت خاصی داشت به شاه خیانت نمود و اجازه داد مشروطه خواهان وارد تهران شوند. او من بعد برای مشروطه جنگید و در آخر وزارت جنگ احمد شاه را متعلق به خود نمود. عمارت باغ اناری تنها یکی از ممالک امیر مفخم است که از آن برای پذیرایی از بزرگان استفاده می‌نمود.
وقتیکه پسر عمویش از تحصیل فارغ گردید با دختر عمویش بی‌بی عظیمیه مزدوج شد. او و همسرش از مخالفان پهلوی بودند به همین خاطر به زندان می‌افتد و پس از تحمل چندین سال در زندان به طرز مشکوکی درمی‌گذرد. بی‌بی عظیمیه عمارت باغ اناری را زمانی که ابوالقاسم در زندان بود به فروش می‌گذارد.
بعدها عمارت ارباب هرمز توسط هرمز آرش از وارثان حاجب الدوله خریداری گردید. هرمز آرش بعد از خرید عمارت ارباب هرمز در آن تغییراتی ایجاد کرد. پس از مرگ ارباب هرمز در دهه 50 و مهاجرت خانواده او به خارج، عمارت ارباب هرمز به متروکه‌ای تبدیل شد. با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی و آثار باستانی از سال 1385، مرمت و احیای بنای عمارت ارباب هرمز در دستور کار شورای شهر تهران قرار گرفت و بعد از تصویب در 15 اسفند 1390 شمسی؛ سازمان زیباسازی شهر تهران اقدام به مرمت و بازسازی عمارت ارباب هرمز نمود و در اوایل بهار سال 1393 مرمت عمارت ارباب هرمز به اتمام رسید.
ارباب هرمز کیست؟
هرمز آرش که معروف به ارباب هرمز است یکی از زرتشتیان متولد در محله خیرآباد یزد بود. او با حاصل تلاش و کار خود در هندوستان، به ایران مراجعت نمود و در سال 1327 شمسی، تهران‌پارس فعلی را از بیوه ابوالقاسم خان بختیار، بی‌بی عظیمه خانم خرید و سه دانگ آن را به نام خود و سه دانگ دیگر را به نام همسرش پری آگاهی آرش نمود. این محدوده با 36 میلیون متر مربع مساحت شامل سه روستا مهدی آباد، مجید آباد و حسین آباد بود. سپس هرمز آرش با مشارکت آقایان وفادار تفتی و رستم مرزبان و به کمک مهندس ناصر زاده، پورتیمور و مهاجر شروع به نقشه برداری، خیابان کشی، تفکیک اراضی و احداث مراکز عام‌المنفعه مانند درمانگاه، پلیس، منابع آب، برق، مدرسه، مسجد و غیره نمود.
معماری عمارت ارباب هرمز
عمارت کنونی ارباب هرمز مساحتی معادل با 900 متر مربع دارد سبک معماری عمارت ارباب هرمز سنتی غربی است. عمارت ارباب هرمز دو طبقه دارد. عمارت ارباب هرمز به همراه یک زیر زمین کوچک و باغی به مساحت یک میلیون متر مربع بنا شد و در حال حاضر تنها 42 هزار متر مربع از آن باقی مانده است. شکل کنونی عمارت ارباب هرمز با فرم اولیه آن بسیار تفاوت دارد و حداقل در 4 دوره دچار تغییرات بنیادی شده است. طبق شواهد بنای اولیه عمارت ارباب هرمز مطابق با الگوی کوشک‌های ایرانی و با ابعادی کوچک‌تر ساخته شده بود. تزئینات گچ بری و کاشی کاری‌های عمارت ارباب هرمز از نخاله‌های ساختمانی به دست آمد.
در مرحله بعد عمارت ارباب هرمز به شکل یک کوشک تابستانی با فضای باز مرمت شد و نهایتاً با حضور ارباب هرمز قسمت‌های ستون‌دار داخلی با اجرای جرزهای باربر از هم جدا شدند.
در قسمت میانی طبقه همکف عمارت ارباب هرمز حوضی قرار داشت که از قنات بالای باغ به کمک لوله‌های سفالی به نام تمبوشه آب‌رسانی می‌شد. که هم اکنون قنات و حوض دیگر در عمارت ارباب هرمز وجود ندارند. در گذشته خانه‌هایی که دارای حوض بودند بادگیر نیز داشتند اما به دلیل اینکه عمارت ارباب هرمز در منطقه سردسیر واقع شده بود بادگیری در آن ساخته نشده بود.
موزه گرافیک ایران داخل عمارت ارباب هرمز
اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا همین موزه گرافیک ایران است که در عمارت ارباب هرمز قرار دارد. این موزه شامل گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران می‌شود. این موزه سالیانه خیرمقدم¬گوی گالری‌های متعدد از آثار هنری هنرمندان مختلف ایرانی و خارجی است.
موزه گرافیک عمارت ارباب هرمز در دو حوزه پژوهشی و نمایشگاهی فعالیت دارد. اهداف موزه به شرح زیر است:
• ایجاد زمین‌های برای فعالیت‌های آموزشی و مشارکت در زمینه طراحی گرافیک
• ایجاد مرجعی معتبر برای تحقیق و پژوهش در زمینه طراحی گرافیک ایران
• بالا بردن سطح دانش عمومی در زمینه طراحی گرافیک
• ایجاد ارتباط بین‌المللی بر اساس طراحی گرافیک
موزه گرافیک ایران هرمز به همت انجمن صنفی طراحان گرافیک و سازمان زیباسازی شهرداری تهران در بنای تاریخی عمارت ارباب هرمز تأسیس گردید تا پژوهش‌های انجام شده در زمینه گرافیک را حفظ کند و در عین حال آنها را به علاقه‌مندان طراحی گرافیک به نمایش بگذارد. موزه عمارت ارباب هرمز شامل آثاری از پیشگامان گرافیک مدرن تا طراحان عصر حاضر است. کمیته موزه انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران با هدف جمع آوری، نمایش و حفظ آثار گرافیکی و هر آنچه با عنوان تاریخ گرافیک ایران شناخته می‌شود کار خود را آغاز نمود.
موزه عمارت ارباب هرمز در 28 دی‌ماه 1393 با کمک سازمان زیباسازی شهر تهران و هیئت مدیره دوره ششم انجمن صنفی طراحان گرافیست تأسیس گردید. موزه عمارت ارباب هرمز اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا است که در عمارت ارباب هرمز بازگشایی شده است.
از آثار موجود در موزه عمارت ارباب هرمز نیز کتابی در همان سال به چاپ رسیده است.
برای بازدید از موزه عمارت ارباب هرمز می‌توانید در تمام فصول از ساعت ده صبح تا شش عصر به عمارت ارباب هرمز مراجعه کنید.
بازدید از عمارت ارباب هرمز
بازدید از موزه گرافیک ایران و عمارت ارباب هرمز در روزهای یک شنبه تا پنج شنبه در نیمه اول سال از ساعت ده صبح تا 6 عصر و در نیمه دوم سال از 9 صبح تا پنج عصر ممکن است.
اطلاعاتی در مورد عمارت ارباب هرمز
عمارت ارباب هرمز در منطقه‌ای به نام باغ اناری قرار داشت که امروزه نام این محله دیگر باغ اناری نیست. هرمز آرش ارباب معروفی بود که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی منطقه تهران پارس را بنیان نهاد. در دل پارک پلیس، عمارتی زیبا با گچ بری‌های بی‌نظیر و سرستون‌های زیبا دیده می‌شود که تماما بیانگر جمله هنر نزد ایران است و بس می‌باشد.
ارباب هرمز در گذشته مالک اصلی تهران پارس و متولی زرتشتی شکل دهنده این ناحیه بوده است. در ابتدای سال‌های 1300 ارباب هرمز استخر عمارت ارباب هرمز را به جای مالیات دادن به وزارت دارایی به آن میبخشد و بر همین اساس خیابان منتهی به باغ اناری به این نام شهره می‌شود. ارباب هرمز که از اربابان منصف بوده است در زمان شهرداری مهام به کمک گروه مهندسانی که بهشت زهرای تهران را طراحی نموده بودند اقدام به خیابان بندی و جدول کشی تهران پارس می‌کند.
اگر ساکن قدیمی شرق تهران باشید شنیدن واژه‌های باغ اناری، عمارت ارباب هرمز و فلکه چهارم تهران پارس شما را به یاد گذشته خواهد انداخت. اکنون عمارت ارباب هرمز قجری تنها یادگار به جای مانده از ارباب هرمز است.
در قسمت شمالی و انتهایی باغ در میان نمای آجری خانه‌ای قدیمی و بزرگ به چشم می‌خورد. این خانه روبروی دشت تهران و پشت به کوهستان البرز دارد. سقف‌های فلزی و قدیمی عمارت ارباب هرمز که پر از دودکش هستند از نزدیک کاملاً مشخص است وجود این همه دودکش حاکی از رونق مطبخ خانه در سال‌های گذشته در عمارت ارباب هرمز دارد. عمارت ارباب هرمز از کم‌نظیرترین آثار بجای مانده از دوران عهد قجر است. تزئینات عمارت ارباب هرمز اعیانی و مجلل است. با وجود بی‌توجهی که در طول سال‌ها به بنای عمارت ارباب هرمز تحمیل شده بود هنوز هم از رنگ و لعاب و نیفتاده است.
معرفی داخل عمارت ارباب هرمز
در طبقه اول عمارت ارباب هرمز یک تالار مجلل با 8 ستون و سرستون قرار دارد سقف این طبقه گچ بری شده است که طرح‌های گچ‌بری آن نیز کاملاً ایرانی می‌باشد. تزئینات چوبی و گچ‌بری رنگ شده در طبقه دوم عمارت ارباب هرمز به چشم می‌آید، اتاق‌های مجلل با معماری قاجاری به زیبایی بنای عمارت ارباب هرمز افزوده‌اند.
عکاس خانه، عطاری، مغازه‌ها تا چندی پیش در اتاق‌های عمارت ارباب هرمز مشغول به فعالیت بودند که آنها را با پیشوند شهر خطاب می‌نمودند به عنوان مثال عکاس خانه شهر؛ به مرور زمان تمام آنها غیر فعال شدند.
عمارت ارباب هرمز در سال 1384 توسط مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری به شماره 14610 به ثبت آثار ملی رسید.
تاریخچه محله تهران پارس
در دهه سی شمسی پیشرفت پروژه تهران-پاریس توجه آمریکایی‌های مقیم تهران را جلب می‌کند. از این رو سفارت آمریکا یک رشته قنات از مجیدیه را خریداری می‌نماید؛ آب این قنات از فلکه اول تهران پارس تا خیابان طالقانی می‌گذشت. همین موضوع باعث شد آمریکایی‌های زیادی در این ناحیه ساکن شوند و تا مدتی این محل با نام محله آمریکایی‌ها شناخته می‌شد. تا اینکه در دهه 40 خورشیدی نام تهران‌پارس توسط شهرداری برای این ناحیه برگزیده شد.
تغییرات عمارت ارباب هرمز
هنگام مرمت سازه عمارت ارباب هرمز یک حوض 8 ضلعی در لایه‌های خاک طبقه همکف هویدا شد که ظاهراً در زمان‌های قبل یک حوض در میانه طبقه اول وجود داشته است. چهار اتاق دیگر به همراه راه پله نیز به عمارت ارباب هرمز افزوده شد و یا دیوارهای آن حذف می‌شود تا تالار طبقه فوقانی بزرگ‌تر شود. بیشتر تغییرات در نمای شمالی عمارت ارباب هرمز بوده است.
هنگامی‌که مرمت عمارت ارباب هرمز صورت می‌گرفته برای افزودن به استحکام ساختمان بخش‌های نم‌گیر مانند دستشویی‌ها از بنای عمارت ارباب هرمز حذف شدند. کاربری‌های مختلفی از جمله موزه ادیان، فرهنگسرا و خانه تهران برای ساختمان عمارت ارباب هرمز پیشنهاد گردید و در آخر به دلیل برابری قدمت ارباب هرمز با قدمت گرافیک مدرن ایران باعث شد عمارت ارباب هرمز به موزه گرافیک ایران مبدل شود.
آشنایی با پارک پلیس تهران که در نزدیکی عمارت ارباب هرمز قرار دارد
به پارک پلیس، بوستان پلیس و بوستان باغ اناری نیز می‌گویند. این پارک زیبا و وسیع در محله تهران‌پارس تهران واقع شده است یعنی همان محلی که عمارت ارباب هرمز در آن قرار دارد.
این پارک در زمین‌های باغ اناری یا همان باغ مجیدیه که در شمال شرق پایتخت هست احداث می‌شود. مساحت این بوستان 516663 متر مربع است. فضای بوستان توسط خیابان یا همان بلوار استقلال به دو بخش تقسیم می‌شود؛ قطعه شمالی حدود 27 هکتار و قطعه جنوبی 24 هکتار است. ارتباط بین دو بخش پارک از طریق پل عابر پیاده صورت می‌گیرد. بخش اول پارک در گذشته دارای درختان انار بسیاری بود به همین علت به آن باغ اناری نیز می‌گفتند. بخش دوم پارک در گذشته بیابان محسوب می‌شده و در بخش شمالی خود به جنگل‌های لویزان می‌رسد. طراحی پارک از باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده است در این بوستان محورهای طولی و عرضی عمود بر هم هستند و استخرهای زاویه‌دار طراحی شده‌اند. درب ورودی پارک ستون‌هایی وجود دارد که با استفاده از رواق‌هایی تزئین شده، وقتی شما به آنها نگاه می‌اندازید بی‌اختیار به یاد دوره ساسانی می‌افتید.
گونه‌های گیاهی موجود در پارک عبارت‌اند از: کاج، سرو، اقاقیا، بید مجنون، زیتون و توت، پاس زرد و میخک، زرشک، شمشاد و انواع بالارونده‌ها
امکانات پارک پلیس نیز عبارت‌اند از: نمازخانه، رستوران، کتابخانه، زمین بازی، وسایل ورزشی، آلاچیق، برکه، آب نما و استخر و سرویس بهداشتی.
چگونه به پارک پلیس برویم؟
این پارک در محله توحیدیه تهران‌پارس قرار دارد. برای رفتن به این پارک کافی است با کمک مترو فرهنگسرا-صادقیه (خط دو) به ایستگاه شهید باقری برسید و از آنجا با تاکسی به فلکه چهارم تهران پارس بیایید. با کمک خط 399 شهرک شهید بهشتی-ترمینال علم و صنعت شما به ایستگاه پارک پلیس خواهید رسید.
عمارت ارباب هرمز در بخش میانی باغ اناری یا همان پارک پلیس قرار دارد. یعنی اگر شما برای بازدید عمارت هم آمده باشید به ناچار باید از میان این پارک عبور کنید. اگر قصد بازدید از عمارت ارباب هرمز و یا موزه گرافیک ایران را داشتید؛ مدتی از وقت خود را نیز به گشت و گذار در این پارک زیبا اختصاص دهید.
بخش شمالی پارک خلوت‌تر از بخش جنوبی است و فضای سبز زیباتری دارد. در این قسمت پارک پلیس اغلب افراد برای دوچرخه سواری، پیاده روی و یا تماشای چشم‌انداز می‌آیند. اگر قصد پیک‌نیک کردن را دارید در پارک آلاچیق‌هایی به همین منظور تعبیه شده است.
علت نام‌گذاری پارک پلیس
بخش شمالی پارک که جمعیت و تراکم درختی کمی داشت در گذشته به محل تبادل مواد مخدر و ارتکاب جرم و جنایت مبدل گشته بود، ازآنجاکه دانش‌آموزان منطقه نیز ممکن بود از این محل عبور کنند و خطری آنها را تهدید نماید و از طرف دیگر این منطقه حالت بیابانی داشت و بهتر بود فضای سبز دران ساخته می‌شد به خاطر همین دو دلیل مسئولان شهرداری تصمیم گرفتند در این قسمت درخت بکارند و آن را تبدیل به یک پارک کنند. در سال 1382 به مناسبت هفته پلیس این پارک را پلیس نامیدند در همین روز افتتاح پارک نیز صورت گرفت.
به علت اینکه پارک را پلیس نامیدند مردم گمان می‌کنند در این پارک مرکز و یا ایستگاه نیروی انتظامی وجود دارد همین موضوع سبب بالا رفتن امنیت و کم شدن جرم و جنایت در آن شد. این پارک هم اکنون برای تفریح خانواده‌ها مکان مناسبی به شمار می‌آید.
امکانات تفریحی و آموزشی پارک پلیس
در این پارک علاوه بر دوچرخه سواری و پیاده روی تفریحات دیگری مانند سینما 6 بعدی نیز وجود دارد. سینما شش بعدی فیلم‌های جذابی بخش می‌کند که همراه با تماشای فیلم هیجان را نیز تجربه می‌کنید.
در پارک پلیس آموزش ترافیک نیز به کودکان داده می‌شود. در دهه‌های اخیر طرح جدیدی در تهران راه اندازی شد که به کودکان در پارک‌ها آموزش‌هایی داده شود یکی از این پارک‌ها پارک پلیس است. در این مجموعه محیط‌های ترافیک شبیه‌سازی شده‌اند تا بستری برای آموزش رفتار ترافیکی به کودکان محیا شود و آنها را با این مباحث آشنا سازد. ترافیک جاده‌ها، خط آهن، پیاده رو، خیابان‌ها، علایم راهنمایی و رانندگی، چراغ راهنما و هر نوع علائم راهنمایی و رانندگی دیگر در مقیاس کوچک ساخته شده‌اند تا مناسب استفاده و یادگیری کودکان باشند. کودکان با کمک وسیله نقلیه کوچک و اسباب بازی متحرک قوانین راهنمایی و رانندگی را در پارک آموزش می‌بینند.
سرای محله امیرآباد
در پارک پلیس سرای محله امیرآباد نیز قرار دارد. سرای محله امیرآباد ساختمانی سه طبقه و دارای امکاناتی همچون کلاس‌های آموزشی، روانشناسی، باشگاه ورزشی و کتابخانه است. سرای محله برای استفاده کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان مناسب است.
وسایل ورزشی پارک پلیس
در این پارک می‌توانید از ایستگاه‌های موجود دوچرخه اجاره کنید. وسایل بدن‌سازی، زمین‌های مخصوص ورزش‌های برون سالنی، زمین بازی کودکان از وسایل و زمین‌های ورزشی موجود در مجموعه پارک هستند علاوه بر اینها سالن آمفی‌تئاتر و زمین چمن از دیگر نکات مثبت این پارک هستند.
در بخش شمالی پارک امکاناتی مانند زمین بسکتبال و فوتبال نیز به چشم می‌خورد و امکان بازی علاقه‌مندان در این زمینه‌ها فراهم شده است تا بتوانند در یک محیط امن و باز ورزش کنند.
گلاب‌گیری در پارک پلیس تهران
مراسم گلاب‌گیری تنها مختص شهر کاشان نیز و شاید برای شما عجیب باشد اگر بگوییم در تهران نیز عمل گلاب‌گیری صورت می‌گیرد. پارک پلیس از آن مکان‌هایی است که می‌توانید گلاب‌گیری را از نزدیک در آن مشاهده کنید. اگر شما هم به گل و گلاب علاقه دارید در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به ضلع جنوبی پارک پلیس مراجعه کنید در این مکان گلاب‌گیری انجام می‌شود. دیگر لازم نیست برای تماشای آن تا شهر کاشان بروید.
