شمس العماره تهران یادگاری از دوران قاجار است که در خیلی چیزها اولین است. برای مثال اولین ساختمان در تهران است که در آن فلز به کار برده شده یا بلندترین ساختمان آن دوره بوده.
درمورد ساعت شمس‌العماره هم داستان‌های زیادی وجود دارد که خواندنشان مانند قصه است.
در ادامه با تاریخچه و اطلاعات بازدید این بنا آشنا می‌شویم.
تاریخچه شمس العماره
در دوران قاجار بناهای تاریخی زیادی ساخته شد که معماری فوق العاده‌ای داشتند.
در آن دوران ناصرالدین‌شاه سفرهای زیادی را به کشورهای اروپایی انجام می‌داد. او در این سفرها به شهرها و مکان‌های مختلفی می‌رفت.
بعد از یکی از سفرهای خود به اروپا او با دیدن عکس ساختمان‌های اروپایی تمایل پیدا کرد که بنایی شبیه به آن ها بسازد و از معماری نظیر آنها در تهران نیز استفاده کند.
به همین خاطر ناصرالدین‌شاه تصمیم گرفت بنایی بسازد که وقتی بر بالای آن می‌ایستد بتواند اطراف تهران را تماشا کند.
کار ساخت بنای شمس العماره به دستور ناصرالدین شاه در سال 1244 هجری شمسی آغاز شد تا دورنمایی از ساختمان‌های اطراف داشته باشد. این بنا چیزی بیش از دو سال بعد از آغاز کار ساخت به اتمام رسید و دوستعلی خان نظام الدوله برای ساخت شمس العماره مباشرت داشت و تمام تلاش خود را برای بهبود بنا انجام داد.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره بازار تهران
در ساخت بنای شمس العماره ترکیبی از دو معماری سنتی و همچنین غربی استفاده شده است و طبق گفته ها و اسناد تاریخی شخصی به نام معبرالممالک طرح و نقشه آن را داده است. همچنین معماری شمس العماره را استاد علی محمد کاشی انجام داده است. بعد از ساخت شمس العماره ناصرالدین شاه مهمان‌های خارجی را بر بالای این بنا می‌برد تا از طریق آن بتواند چشم انداز زیبای اطراف شهر را به آنها نشان دهد.
شمس العماره کجاست؟
بنای شمس العماره شباهت بسیار زیادی به کاخ‌های غربی دارد. این ساختمان ۵ طبقه دارد و با ساخت بادگیرهای مصفا، برج ساعت و ایوان‌های بلند زیباتر شده. در ضمن برج ساعت برای مدت زمانی نشان‌دهنده زمان پایتخت بود و نبض و ضربان قلب پایتخت محسوب می‌شد. معماری تلفیقی این بنا توانست هنر هنرمندان ایرانی را به جهان نشان دهد.
همانطور که می‌دانید این بنا قدمت زیادی دارد و در طی تاریخ صدمات زیادی به آن رسیده.
در سال 1350 این بنا مرمت شد تا قسمت‌هایی از آن که در حال فروپاشی بود نجات پیدا کند و تخریب نشود. در سال 1360 برای بار دوم این بنا مرمت شد. از آنجایی که بنا در طی گذر زمان در حال آسیب بود بار دیگر در سال 1376 برای بار نهایی مرمت و بازسازی شد تا از تخریب نجات پیدا کند.
شمس العماره بعد از مرمت و بازسازی نهایی در سال 1378 درهای خود را برای عموم مردم بازد کرد تا مردم بتوانند از زیبایی این بنا بازدید کنند.
این بنا اولین نمایی است که در ساخت آن از فلز استفاده شده است و ستون‌های بسیار بلندی دارد. این ستون‌های بلند مانند اهرمی محکم برای شمس العماره هستند و آن سرپا نگه داشته‌اند.
معماری جذاب و دیدنی شمس العماره
شمس العماره اولین برج بلند تهران در زمان خود بود. در قسمت شرقی کاخ گلستان بنای شمس العماره ساخته شده که از مصالح مختلفی در ساخت آن استفاده شده.
از دور که نگاه کنید احساس می‌کنید که نمایی قرینه دارد و شکل متفاوتی را ترسیم می‌کند، به‌خاطر این‌که دو برج بلند در طرفین ساختمان قرار دارد.
معمار برجسته این بنا از مصالح بسیار خوبی در ساخت آن استفاده کرده و اولین بنای مرتفع تهران را ساخته است. آجر، کاهگل و ساروج از مصالحی هستند که در ساخت عمارت شمس العماره استفاده شده‌اند.
نکته جالب توجه در ساخت شمس العماره این است که برای قرار دادن طبقات بر روی هم از شیروانی استفاده کردند.
دقت بسیار زیادی در انتخاب مصالح این ساختمان انجام شده است تا که بتواند آن را سال‌ها سر پا نگه دارد.
یکی دیگر از مصالح به‌کار رفته برای سرپا نگه داشتن شمس العماره خرپا است که برای هموار کردن سطح ساختمان استفاده شده تا طبقات بعدی بر روی آن قرار بگیرد.
طبقات مختلف شمس العماره از طریق پله‌ها به هم مرتبط هستند و ارتفاع بین پله‌ها 40 تا 45 سانتی متر است. این ارتفاع مشکل اصلی است. چرا که این پله ها کمی رفت و آمد بین طبقات شمس العماره را کمی سخت می‌کند و رسیدن به طبقات بالا را مشکل می‌کند.
بیشتر بخوانید:میدان ارگ ، قدیمی ترین و شاید اولین میدان پایتخت
تزئینات داخلی بنا
تزئینات داخلی عمارت شمس العماره متنوع است و اصول معماری ایرانی در آن وجود دارد. این تزئینات شامل آینه کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها، نقاشی‌هایی جذاب و دیدنی، گچ بری‌های بسیار متفاوت و … است.
در طبقه اول ایوان و تالار شاه‌نشین قرار دارد که دارای آینه‌کاری برجسته و تاریخی است. در دو سمت شاه‌نشین اتاق‌های گوشواره قرار دارد که از آنها برای پذیرایی مهمانان استفاده می‌شد.
کف بنا به سبک قاجاری تزئین شده که کاشی‌کاری‌های هفت رنگ در آن قرار گرفته است. در این کاشی‌ها می توان تصاویری جذاب نه تنها طبیعت ایرانی، بلکه از طبیعت اروپایی هم مشاهده کرد.
شاه‌نشین این طبقه شمس العماره در قسمت رو به حیاط ایوانی بسیار بزرگ دارد و در مراسم تشریفات از این مکان استفاده می‌شد. این ایوان بزرگ محل پذیرایی شاه قاجار در مراسم و تشریفات بود.
به طبقات بالاتر شمس العماره که نگاه کنید راهروها و اتاق‌های نشیمن را مشاهده خواهید کرد. این طبقات کاربردی موقت دارند و از آنها برای صرف عصرانه و یا گاهی برای تفریح استفاده می‌شد.
به طبقه آخر شمس العماره که بروید معماری متفاوتی را خواهید دید. عمارت کلاه فرنگی در این طبقه قرار دارد و حفاظ‌های چوبی محکمی دارد. گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی‌های برجسته و البته کاشی‌کاری‌های هفت رنگ در این طبقه شمس العماره وجود دارد.
ساعت روی نمای شمس العماره با صدای بلند
یکی از مهم‌ترین قسمت عمارت شمس العماره که اهمیت بسیار زیادی برای دوران تاریخی دارد برج ساعت است. این ساعت از مشهورترین ساعت‌های ایران است که با قرارگیری بر روی بنای شمس العماره به نام همین مکان ثبت شده است.
این ساعت چیزی حدود 150 سال پیش ساخته شد و از همه زمان به بعد نبض تهران شد.
این ساعت دو طرفه عمارت شمس العماره هدیه‌ای از ملکه ویکتوریا است که بر بالای ساختمان قرار گرفت و در سال 1252 به پادشاه قاجار یعنی ناصرالدین‌شاه هدیه داده شد و بر روی شمس العماره نصب شد.
از آنجایی که ناصر الدین شاه به ساعت علاقه زیادی داشت در هر سفری که به اروپا می‌رفت به او ساعتی هدیه داده می‌شد. به همین خاطر 30 ساعت در گوشه و کنار عمارت قرار دارد که همه آنها هدیه سفرهای فرنگ شاه هستند و بیشتر آنها بسیار شکیل هستند.
یکی از ویژگی‌های بسیار عالی این ساعت این است که از دور قابل مشاهده بود. اما صدای عقربه‌های ساعت از ناقوس شنیده می‌شد و صدای آن بسیار بلند بود. این صدا باعث ناراحتی مردم شهر می شد و شاه دستور کم کردن صدای آن را داد. متاسفانه دستکاری ساعت باعث شد تا صدای آن برای همیشه قطع شود.
در سال های 1389، 1391 و 1397 ساعت را تعمیر کردند و دوباره صدای آن بلند شد اما دوباره خاموش شد. محمد ساعتچی به مدت 2 ماه بر روی ساعت کار کرد و در بهار 1400 صدای ساعت بیرون آمد و بعد از چندین سال دوباره صدای آن شنیده شد.
بیشتر بخوانید: پیشنهادهای متنوع برای تفریحات کم‌هزینه در تهران
افسانه ساعت شمس‌العماره
در تاریخ داستان‌های زیادی درباره ساعت شمس العماره گفته شده است و توجه افراد زیادی را به خود جلب می کند و تمامش افسانه‌های شمس العماره محسوب می‌شود و حتی در کتاب جعفر شهری هم آمده است. بعضی از این داستان‌ها:
• در یکی از جملات خود در این کتاب گفته است که ساعت دو طرفه‌ای در قسمت بالایی شمس العماره نصب شده است که بسیار بزرگ است و از دور دیده می‌شود. صدای این ساعت به حدی بلند بوده که از چهار فرسخی به وضوح شنیده می‌شود. این ساعت دو طرفه بوده و از دو سمت دیده می‌شد.
• در بخش دیگر گفته است که در قسمت محفظه ساعت دو جغد وجود داشتند. طبق گفته‌های مردم با هر بار ظاهر شدن این دو جغد سلطنت تغییر می‌کرد.
در زمان تغییر سلطنت ناصرالدین شاه و واگذاری آن به مظفرالدین شاه، این دو جغد به مدت سه روز از لانه بیرون آمده بودند و بعد ناصرالدین شاه کشته شد. این شایعه حاکی از آن است که وجود دو جغد و حضور آنها به منظور حادثه‌ای تلخ در جامعه است.
• سقف اتاقی که ساعت بر روی آن قرار داشت به نام کلاه فرنگی بود و همیشه یک پرچم بر بالای آن وجود داشت که در حال تکان خوردن بود. شایع است که در زمان فرار محمد علی شاه کلاغ‌ها به پرچم حمله کردند و آن را ریز ریز کردند. سپس سلطنت تغیر کرد.
مردم شهر تهران در زمان قدیم حرف‌های زیادی را درباره این ساعت گفته‌اند و بعضی از آنها خرافات و باورهای غلط است و بعضی حقایق تاریخی است. این افسانه‌ها جذاب‌ترین بخش این عمارت هستند که بیشتر مردم قدیم درباره آن حرف می‌زدند.
معنی کلمه عمارت شمس العماره
شمس العماره به معنی آفتاب ساختمان‌ها است. در لغت‌نامه دهخدا معنی شمس العماره آورده شده و در بیشتر موارد از این عمارت به عنوان عمارت خورشید و خورشید عمارت‌های سلطنتی یاد می‌شود.
یکی دیگر از ویژگی‌های این ساختمان این است که در محل طلوع خورشید یعنی در ضلع شرقی کاخ گلستان قرار دارد.
بیشتر بخوانید: گشتی در دیدنی ترین عمارت های تهران قدیم
مسیرهای دسترسی به این عمارت
این عمارت در خیابان 15 خرداد، ضلع شمالی میدان 15 خرداد، کاخ گلستان قرار دارد. مسیرهای دسترسی به عمارت شمس العماره بسیار آسان است و در هر گوشه تهران که باشید می‌توانید به راحتی به این بنای تاریخی برسید. راه‌های رسیدن به آن از طرق مترو، اتوبوس و خودرو است.
اگر می‌خواهید از مترو که ساده‌ترین مسیر ممکن برای رسیدن به عمارت است استفاده کنید، بهتر است در خط یک مترو و در ایستگاه 15 خرداد پیاده شوید. بعد از پیاده شدن از مترو و خارج شدن از ایستگاه به سمت شرق خیابان بروید. باید برای رسیدن به این عمارت کمی پیاده‌روی کنید و بعد از چند دقیقه به آن برسید.
تاکسی‌ها در هر قسمت تهران وجود دارند و به راحتی می‌توانید با یک تاکسی به شمس العماره بروید.
یکی دیگر از راه‌های دسترسی استفاده از خطوط اتوبوس‌رانی است. در صورت استفاده از این خطوط باید از اتوبوس‌های میدان امام خمینی استفاده کنید.