موزه بانک ملی از دیگر موزه‌های موجود در تهران هستند که جز مکان‌های گردشگری نیز به حساب می‌آیند. در سطح شهر تهران موزه‌های زیادی با نام‌ها و موضوعات متفاوت وجود دارند که همگی سعی بر نشان دادن تاریخ گذشته و فرهنگ مردمان کهن دارند. موزه‌ها به تاریخ ملت‌ها هویت میبخشند و در عین حال ارزش هنری، تاریخی و اجتماعی دارند. موزه بانک ملی ایران بنای بسیار زیبایی دارد که حاصل ذوق و هنر معماری اواخر دوره قاجار است. در موزه بانک ملی مجموعه‌ای از آثار نفیس اشیا، گنجینه‌های بانکداری و… قرار دارد.
موزه بانک ملی ایران در سال 1396 توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. موزه بانک ملی سالانه بازدیدکنندگان زیادی به خود می‌بیند. موزه بانک ملی ایران وسط بحبوحه و شلوغی شهر تهران یعنی در میدان فردوسی جنوبی قرار دارد. بانک ملی ایران 89 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی‌ترین بانک‌های ایران است. در موزه بانک ملی تلفیق معماری ایرانی و اروپایی به خوبی به چشم می‌آید. در موزه بانک ملی ادوات قدیمی مانند ابزارهای بانکداری گذشته، هدایای کشورهای مختلف و آثار گرانبهای هنری مانند تابلوهای نفیس نقاشی، خط، فرش و مسکوکات در آن نگهداری می‌شود (مسکوک همان پول فلزی یا سکه است و مسکوکات جمع آن می‌باشد، ضرب و ساخت مسکوک زیر نظر بانک مرکزی هر کشور صورت می‌گیرد و مسکوک می‌تواند جنسی از نقره، طلا، برنج، پلاتین و … داشته باشد).
ساختمان زیبای موزه بانک ملی توسط یک معمار خوش ذوق آلمانی ساخته شده است. این بنا با الهام از معماری دوره هخامنشیان و معماری اروپا طراحی شده است. در موزه بانک ملی مجموعه کاملی از هدایای تاریخی بانک که از کشورهای مختلف همچون فرانسه، ژاپن، آمریکا، چین و آلمان گردآورده شده است. در موزه بانک ملی علاوه بر ابزارآلات بانکداری گذشته می‌توانید دفترچه‌های راهنمای متعلق به چاپ اسکناس، سکه، اسکناس و ترازوهای مختلف را ببینید.
آثار و اشیا موجود در موزه بانک ملی ایران
از عمر موزه بانک ملی زمان زیادی نمی‌گذرد و چیزی حدود 4 سال از تولد آن می‌گذرد. موزه بانک ملی در سال 1396 با همت مدیرعامل بانک، دکتر محمدرضا حسین زاده و تلاش‌های شبانه روزی کارمندان و با حضور اسحاق جهانگیری و چند تن از مسئولان ارشد دولتی و جمعی از کارشناسان و علاقه‌مندان به طور رسمی افتتاح شد.
موزه بانک ملی برگ زرینی در دفتر افتخارات ملی کشورمان بشمار می‌آید که برای عموم مردم قابل بازدید و مشاهده است.
با راه اندازی این موزه شرایطی محیا شد که آثار ارزشمند، فاخر و با ارزش تاریخی و هنری بانک‌ها در مجموعه‌های مختلف و متنوع نگهداری شود. در این موزه مجموعه‌های متفاوتی می‌بینید که در آنها حتی آثار قلمزنی، خوشنویسی، فرش و مینیاتور نیز وجود دارد.
بانک موزه ملی ایران در کنار موزه‌های دیگری مانند موزه جواهرات، موزه عبرت، موزه آبگینه، موزه ملک، موزه بانک سپه، موزه تمدن اسلامی، موزه ایران باستان و… قرار گرفته است. علاوه بر مردم، سفرا، وزرا، مورخان و دانشمندان نیز از این موزه بازدید می‌کنند؛ این موزه پذیرای صدها تن علاقه‌مند به تاریخ کشور است.
ایده تاسیس بانک ملی ایران
تاسیس بانک ملی به پیشنهاد یکی از صرافان بزرگ تهران مطرح شد. حاج محمد حسین امین الضراب کسی بود که پیشنهاد تاسیس بانک ملی را به ناصرالدین شاه مطرح نمود اما در آن زمان قدرت طلبان و منفعت طلبان ناصرالدین شاه را از استقرار این بانک منصرف نمودند. تصویر حاج محمد حسین امین الضرب با عبای روشن و کلاه اعیان قجری در سند موجود در موزه بانک وجود دارد. بعد از مخالفت در نهایت بانک شاهنشاهی تاسیس شد. افراد خارجی در تاسیس بانک ملی و استقرار بانک شاهنشاهی مشارکت داشتند.
بعدها با استقرار مشروطیت وقتی‌که دولت از مجلس خواست تا نفوذ بانک‌های خارجی به ایران را قطع کند بانک ملی نیز تاسیس شد. نود سال پیش با بیست میلیون ریال سرمایه بانک تاسیس گردید که سند آن در ویترین بخش شمالی موزه قابل مشاهده است. این سند به ما می‌گوید که سرمایه اولیه راه اندازی بانک ملی در سال 1307 فقط دو میلیون تومان بوده است. اما گویا این رقم فقط روی کاغذ بوده و بانک با سرمایه اولیه هشت میلیون ریال به طور رسمی شروع به کار نموده است.
در سندهای دیگر موجود در موزه بانک میلی می‌توان پی برد که زمان و نحوه ساخت ساختمان بانک به چه صورت بوده است. برای ساخت بنای بانک ملی یک معمار آلمانی از بین معماران بنام آن روزگار انتخاب شد. هانریش در سال 1312 طراحی اولیه بانک را انجام داد. طرح هانریش آلمانی در مدت سه سال به طور کامل پیاده شد و ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی در سال 1315 تحویل مسئولان شد.
افزایش شعب بانک ملی ایران
با گذر زمان شعب دیگر بانک ملی با همان معماری ثابت و شبیه به ساختمان اولیه به نقاط مختلف کشور و حتی پایتخت باز می‌شود. بوشهر جز نخستین شهرهایی بود که از داشتن بانک ملی بهره‌مند شد. شعبه دانشگاه تهران بانک ملی را یورن اوتزن معمار دانمارکی طراحی نموده است. این بنا که در راسته خیابان انقلاب قرار دارد هنوز سرپا است. این سازه شبیه به معماری ایرانی اسلامی است. اوتزن با همکاری یک معمار اتریشی این ساختمان را پیاده‌سازی کرده است و اولویت او در طراحی شعبه اسلامی ایرانی بودن سازه بود.
آشنایی با موزه بانک ملی ایران
موزه بانک ملی از دیگر موزه‌های موجود در تهران هستند که جز مکان‌های گردشگری نیز به حساب می‌آیند. در سطح شهر تهران موزه‌های زیادی با نام‌ها و موضوعات متفاوت وجود دارند که همگی سعی بر نشان دادن تاریخ گذشته و فرهنگ مردمان کهن دارند. موزه‌ها به تاریخ ملت‌ها هویت میبخشند و در عین حال ارزش هنری، تاریخی و اجتماعی دارند. موزه بانک ملی ایران بنای بسیار زیبایی دارد که حاصل ذوق و هنر معماری اواخر دوره قاجار است. در این موزه مجموعه‌ای از آثار نفیس اشیا، گنجینه‌های بانکداری و… قرار دارد. موزه بانک ملی ایران در سال 1396 توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این موزه سالانه بازدیدکنندگان زیادی به خود می‌بیند. موزه بانک ملی ایران وسط بحبوحه و شلوغی شهر تهران یعنی در میدان فردوسی جنوبی قرار دارد.
بانک ملی ایران 89 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی‌ترین بانک‌های ایران است. در این موزه تلفیق معماری ایرانی و اروپایی به خوبی به چشم می‌آید. در این موزه ادوات قدیمی مانند ابزارهای بانکداری گذشته، هدایای کشورهای مختلف و آثار گرانبهای هنری مانند تابلوهای نفیس نقاشی، خط، فرش و مسکوکات در آن نگهداری می‌شود. این ساختمان زیبا توسط یک معمار خوش ذوق آلمانی ساخته شده است. این بنا با الهام از معماری دوره هخامنشیان و معماری اروپا طراحی شده است. در این موزه مجموعه کاملی از هدایای تاریخی بانک که از کشورهای مختلف همچون فرانسه، ژاپن، آمریکا، چین و آلمان گردآورده شده است. در این موزه علاوه بر ابزارآلات بانکداری گذشته می‌توانید دفترچه‌های راهنمای متعلق به چاپ اسکناس، سکه، اسکناس و ترازوهای مختلف را ببینید.
موزه بانک ملی ایران هنوز نوپاست
از عمر این موزه زمان زیادی نمی‌گذرد و چیزی حدود 4 سال از تولد آن می‌گذرد. این موزه در سال 1396 با همت مدیرعامل بانک، دکتر محمدرضا حسین زاده و تلاش‌های شبانه روزی کارمندان و با حضور اسحاق جهانگیری و چند تن از مسئولان ارشد دولتی و جمعی از کارشناسان و علاقه‌مندان به طور رسمی افتتاح شد.
این موزه برگ زرینی در دفتر افتخارات ملی کشورمان بشمار می‌آید که برای عموم مردم قابل بازدید و مشاهده است.
با راه اندازی این موزه شرایطی مهیا شد که آثار ارزشمند، فاخر و با ارزش تاریخی و هنری بانک‌ها در مجموعه‌های مختلف و متنوع نگهداری شود. در این موزه مجموعه‌های متفاوتی می‌بینید که در آنها حتی آثار قلمزنی، خوشنویسی، فرش و مینیاتور نیز وجود دارد.
بانک موزه ملی ایران در کنار موزه‌های دیگری مانند موزه جواهرات، موزه عبرت، موزه آبگینه، موزه ملک، موزه بانک سپه، موزه تمدن اسلامی، موزه ایران باستان و… قرار گرفته است. علاوه بر مردم، سفرا، وزرا، مورخان و دانشمندان نیز از این موزه بازدید می‌کنند؛ موزه بانک ملی پذیرای صدها تن علاقه‌مند به تاریخ کشور است.
تاسیس بانک ملی ایران
بانک ملی ایران در سال 1311 چاپ انحصاری اسکناس را شروع کرد. دو سال قبل از این زمان بانک ملی توانست امتیاز حق نشر اسکناس را با پرداخت 200 هزار لیره آر بانک شاهنشاهی خریداری نماید. بعدها بانک مرکزی چاپ اسکناس را بر عهده گرفت. نشان بانک ملی روی اسکناس‌های درشت آن زمان به چشم می‌خورد که می‌توانید آنها را در موزه بانک ملی مشاهده کنید. بعضی از اسکناس‌ها نمای بیرونی ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی را نیز بر روی خود داشتند. در این موزه اسکناس‌های مربوط به دوره قاجار را نیز می‌توانید ببینید. یک تومانی قرمز و قهوه‌ای، اسکناس ده تومانی آبی و زرد و دو تومانی سبز رنگ نیز در ویترین موزه قابل مشاهده هستند. در قسمت بالای این اسکناس‌ها نوشته شده: فقط در تهران ادا خواهد شد. به این معنی که اسکناس‌های این چنینی تنها در شهرهای خاصی پذیرفته می‌شوند و دارای ارزش هستند.
نقطه آغاز افتتاح حساب در بانک ملی به روز هفدهم شهریور ماه 1307 باز می‌گردد. اوراق حساب شماره یک بانک در یکی از ویترین‌های بخش شمالی ساختمان موزه نگهداری می‌شود.
چند نمونه از اشیا موجود در موزه بانک ملی ایران
روزنامه‌های که خبر افتتاح آن را می‌دهد
در ویترین دیگری یک بریده از روزنامه اطلاعات را مشاهده می‌کنیم که دلیل تاسیس بانک ملی را در یک صفحه توضیح داده است تیتر درشت بالای صفحه می‌گوید: تاسیس بانک ملی آرزوی ملی بود. عکسی در وسط صفحه روزنامه دیده می‌شود که صفی از مردم با کت و شلوار و کلاه پهلوی خواستار افتتاح حساب از بانک ملی هستند.
ماشین حساب‌ها و ترازوهای قدیم و جدید
در موزه انواع ماشین حساب‌ها که در سالهای مختلف استفاده می‌شدند به چشم می‌خورد. ماشین حساب‌های اولیه شبیه به ماشین‌های تایپ قدیمی بودند که چندین برابر ماشین حساب‌های امروزی حجم داشتند. این ماشین حساب‌ها چهار عمل اصلی جمع، تفریق، ضرب و تقسیم را انجام می‌دادند. ماشین حساب‌های بزرگ در دهه‌های 20 و 40 استفاده می‌شدند.
ترازوهای ریز و درشت در موزه پشت ویترین قرار داده شده‌اند که برای اندازه‌گیری وزن جواهرات و یا سنگ‌های قیمتی استفاده می‌شدند. کاسه کوچک یکی از ترازوها به اندازه یک گردو است که برای وزن کردن مروارید به کار می‌رفته است. محفظه شیشه‌ای دیگری در موزه می‌بینیم که شمش‌های نیم و یک کیلویی طلا را با نشان جدال تن به تن پهلوان و شیر به ما نشان می‌دهد.
ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی به موزه تبدیل شده است. هر آنچه که از ابتدای تاسیس بانک ملی در شعب آن بکار رفته است با به آن اهدا شده در این موزه به معرض نمایش گذاشته شده است.
دفترچه‌های پس‌انداز بانک ملی ایران
در موزه بانک ملی ایران از نخستین دفترچه‌های حساب پس‌انداز بانک نیز نگهداری می‌شود. عمر یکی از دفترچه‌های موجود در بانک 88 سال است و عدد درج شده تاریخ 17 شهریور سال 1308 را نشان می‌دهد. مشتری در آن روز مبلغ 150 قران در بانک سپرده گذاری نموده است و در محل درج امضا خط‌هایی محو از او به یادگار مانده است. در دفترچه‌های آن زمان حقوق و مسئولیت مشتریان درج شده است. بانک تاکید کرده است که دفترچه نزد صاحبش محفوظ بماند و آن شخص صاحب مطلق دفترچه است.
با مشاهده نمونه دسته چک‌های موجود در موزه متوجه می‌شوید که دسته چک‌های قدیمی در دهه ۲۰ در قطع بزرگ تهیه می‌شدند و در مقابل قسمتی که مبلغ حساب درج می‌شد کلمه قرآن قابل مشاهده است. این چک‌ها حوالی سالهای ۱۳۱۰ وجود داشتند.
اساسنامه بانک ملی و سررسید سال ۱۳۱۹ بانک نیز در موزه قرار داده شده است.
آلبوم اسکناس‌ها
آلبوم نمونه اسکناس‌های دوره پهلوی اول را نیز در موزه می‌توان دید که سایزی کوچک‌تر از اسکناس‌های امروزی داشتند. اگرچه اسکناس‌ها پشت ویترین شیشه‌ای قرار دارند اما می‌توان تخمین زد که اندازه آنها کمی بزرگ‌تر از کف دست انسان است.
بانک کارگشایی
در دهه ۳۰ و ۴۰ ضمانت باز پرداخت وام برای کسانی‌که از داشتن دسته چک محروم بودند کار دشواری بود. در این بین بانک کارگشایی با پذیرفتن و قیمت گذاری روی اثاثیه و جواهرات در ازای آنها به مشتریان خود وام می‌داد، که بعد از بازپرداخت آن، اثاثیه به آن شخص باز پس داده می‌شد. فرمی که روال کاری بانک کارگشایی را نشان می‌دهد در قسمت شمالی موزه در ویترین شیشه‌ای موجود است. یک جدول بزرگ در فرم به چشم می‌خورد که بخش عمده فرم را به خود اختصاص داده است. در این فرم لیست اشیایی که به گرو گذاشته شده نوشته می‌شده است.
در بخش دیگر تاریخ ورود و خروج اشیا گرو گذاشته نوشته می‌شد. در بخش انتهایی فرم نیز مبلغ وام، بیمه و حق الحفاظه مشخص می‌گردید. در فرم موجود در موزه مشخص است که پنجاه و چند سال پیش شخصی یک جفت گوشواره ملیله‌ای خود را که با سنگ یاقوت تزئین شده به همراه النگو بادامی به نزد بانک گرو گذاشته است. او در کل ۱۳ گرم جواهر تحویل بانک داده و در مقابل ۵۰۰ ریال وام دریافت نموده است. مهلت بازپرداخت او ۱۴ ماه مقرر شده بود.
موزه بانک ملی و سکه‌های ریز و درشت قدیمی
بخش آغازین سالن شمالی موزه بانک ملی به نمایش سکه‌های دوران‌های مختلف ایران اختصاص دارد. زیر ویترین‌های شیشه‌ای شفاف سکه‌های ریز و درشتی چیده شده که برای دقت در جزئیات آنها گاها نیاز به چشم مسلح است، به همین منظور ذره بینی روی شیشه ویترین قرار داده‌اند تا بازدیدکنندگان به دلخواه خود با آن سکه‌ها را در حالت بزرگنمایی مشاهده نماید. با تماشای سکه‌ها متوجه می‌شوید که از ابتدا تا کنون سکه‌ها تغییرات زیادی را تجربه نموده‌اند. بعضی سکه‌ها حتی شکل دایره‌ای درستی نیز ندارند. سکه‌های قدیمی بر روی خود فرورفتگی و تیزی‌هایی دارند که گویی دندان‌های تیزی آنها را جویده است و یا زیر پای کسی جا مانده باشند.
روی سکه‌های دوران قاجار، تصویر شاهان قاجار با کلاه و سبیل بلند درج شده است. در سکه‌های ساسانی‌ها نیمرخ پادشاهان با ریش نقش بسته است. جزئیات لباس‌ها و حتی گوشواره پادشاهان تاجدار روی سکه‌ها قابل دیدن است. طرح سکه‌های کوچک که به اندازه نخود و حتی کوچک‌تر می‌باشند به سختی دیده می‌شود. به سختی می‌توان تصویر مردانی با ریش و سربند را روی آنها مشاهده کرد. روی برخی دیگر از سکه‌ها نقش مردان شکارچی به چشم می‌خورد و برخی دیگر مردان زره پوشی را تصویر کرده‌اند که نیمرخ زیبا و موهای فر خورده دارند.
در سالن میانی که سقفی بلند و نورگیرهای خوبی دارد بازدیدکنندگان عکس‌هایی به یادگار می‌گیرند تا با این اشیا گران قیمت خاطره‌ای ثبت کنند.
ماکت بانک و قیچی افتتاح شدن بانک ملی ایران!
در موزه قیچی طلایی رنگی به چشم می‌خورد که برای افتتاح موزه روزگاری از آن استفاده کرده بودند. شرکت سینگر ساخت این قیچی طلایی رنگ را ساخته است. در کنار این قیچی کمربندی طلایی با ملیله کاری به نمایش درآمده است.
در میان مسیر ماکت ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی بر پایه‌ای سبز رنگ نصب گردیده است. دیواره‌ها و سقف طلایی ماکت، پایه مالاکیت و لاجورد زیبایی ماکت را به نهایت رسانده‌اند. کار ساخت ماکت در سال ۱۳۱۵ در لندن به انجام رسیده است این تاریخ در کنار ماکت به چشم می‌آید.
جام زیبای سنگاب و دیگر هدایای بانک ملی ایران
انتهای سالن میانی، یک جام بلند قد که ارتفاعش بیشتر از یک انسان است چشم نوازی می‌کند. روی لبه‌های این جام چند مصرع شعر حکاکی شده و بدنه آن با قلم زنی تزئین شده است. به این جام سنگاب می‌گویند و ۱۲ پرده از زندگی حضرت یوسف بر آن قلمزنی گردیده است.
پشت این جام راهرویی وجود دارد که دیواره هایش از تابلوهای نقاشی پر هستند. تصاویر شاهزاده‌های قجر، نقش گل و پرنده و شمایل لطفعلی خان زند در شکارگاه در میان این تابلو‌ها پیدا است.
در بخش شمالی راهرو تمبرهای چاپ شده در سالگردهای تاسیس بانک در پشت ویترین نگه داری می‌شود. در همین قسمت سکه‌های ضرب شده و نشان‌های طلایی که به مناسبت سالهای تاسیس بانک ملی ضرب گردیده‌اند نگهداری می‌شوند. ماشین‌های تحویلداری دهه ۵۰ جز اشیای دیگری هستند که در موزه می‌توان دید. بر روی اطلاعات درج شده در کنار آنها نوشته شده که از فلز و پلاستیک تشکیل شده‌اند. بلیت‌های اعانه ملی دهه پنجاه نیز در ویترین کنار تمبرها جلب توجه می‌کند.
در بخش جنوبی ساختمان بانک موزه ملی ظروف اهدایی و هدایا که به مناسبت تاسیس بانک ملی به آن اهدا شده‌اند به چشم می‌آید. ساعت‌های برنزی، سربی و یا مرمری که ثابت مانده‌اند از هدیه‌های اهدا شده به بانک ملی است که در موزه بانک ملی قابل مشاهده هستند. بانک بازرگانی نیز گلدان‌های قلمزنی به بانک اهدا نموده است. ظروف لعابی، گلدان‌های مینا، شمعدان‌های برنز و کریستال، قدح‌های چینی، سینی‌های نقره، نشان‌های طلا و نقره توسط کشورهایی چون فرانسه، ژاپن، چین، آلمان و آمریکا اهدا شده‌اند.
صندوقچه طلا
صندوقچه نفیس طلای موجود در موزه ساخت کارخانه استفان و جانسون می‌باشد که در شهر میلان قرارگرفته است. این کارخانه قدیمی‌ترین کارخانه مدال‌سازی است که در سال 1836 میلادی تاسیس شد. این جسم هنری دارای 12 کیلوگرم و 747 گرم طلای خالص است که با اتصال 802 قطعه مختلف جوشکاری شده است. پایه‌های صندوقچه به شکل شیر است نشسته است که به روش ریخته‌گری ساخته شده‌اند. دسته‌های آن نیز از روی یکی از شمشیرهای دوره هخامنشی به نام “آکانیکه” که برای سربازان گارد جاویدان بود ساخته شده است.
چکش مراسم نصب سنگ بنای ساختمان بانک ملی و اعلان تاسیس آن
در تیرماه 1312 در مراسمی با میزبانی حسین علاء رئیس هیئت مدیره وقت بانک، پهلوی اول سنگ بنای این ساختمان را نصب نمود و برای نصب سنگ بنا از چکشی که دسته آن خاتم‌کاری شده و سر آن از جنس طلا بود کمک گرفت. محمدعلی فرزین چکش را به پهلوی اول تقدیم نمود. بعد از اجرای مراسم پهلوی اول دستور به آب کردن سر طلایی چکش را داد و اظهار داشت طلا و نقره نباید بلااستفاده بماند و در گردش اقتصادی نقش نداشته باشد!
بعد از استقرار مشروطیت در آذر ماه 1285 اعلانی که نشان‌دهنده علاقه مردم، خواست نمایندگان و بازرگانان و صرافان بود تاسیس بانک اعتباری ملی در ایران انتشار یافت.
تابلو شاهزاده قاجاری و طاووس
این تابلو نقاشی که به کمک رنگ روغن و تکنیک طلاکاری اجرا شده است در موزه بانک ملی قابل بازدید است. این اثر در دوره قاجار خلق شده است و سبکی قاجاری دارد.
ساعات مراجعه و بازدید
ساعت کار موزه شنبه تا چهارشنبه به جز ایام تعطیل از ساعت یک ظهر تا پنج بعد از ظهر است، خوشبختانه بازدید برای عموم آزاد و رایگان است. موزه بانک ملی ایران در خیابان فردوسی تهران واقع شده است و یکی از 18 موزه موجود در محله فردوسی می‌باشد.