بازار شهر ری یا همان بازار شهرری یکی از قدیمی‌ترین بازارهای ایران می‌باشد. این بازار از بازارهای تاریخی دوره صفویه می‌باشد که در آن زمان به فرمان امیرکبیر بازسازی شد. بازار ری در امتداد شمالی صحن حرم عبدالعظیم قرارگرفته است، در این بازار کلی جنس قدیمی، سنتی و جدید وجود دارد و توانسته با قدمتی بیش از 500 سال یکی از قدیمی‌ترین بازارهای منطقه باشد.
این بازار در دوران صفویه ساخته شده است اما تا به امروز چندین بار بازسازی شده است این بازار دارای سقف آجری می‌باشد که در قسمت چهارسوق دارای یک گنبد است و سمت غربی بازار به کاروانسرا دوقلو و سمت شرقی آن به یک میدان می‌رسد
افرادی که به زیارت شاه عبدالعظیم می‌آیند از این بازار قدیمی و با صفا دیدن می‌کنند. این بنای تاریخی دارای دو بازار است که در وسط چهارسوق به هم متصل شده‌اند.
معماری این بازار با استفاده از خشک و گل، آجر و گچ صورت گرفته است و با مقاومتی بالا توانسته تا به امروز پابرجا بماند. به‌طور سنتی در این بازار ادویه جات وارد شده به وسیله جاده ابریشم فروخته می‌شد که هنوز هم میشود رد آنها را پیدا کرد. اما شاید برای شما جذاب‌ترین بخش بازار کباب مشهور ری باشد. کباب سراها در انواع و اقسام شکل‌ها و قیمت‌ها در بازار هستند. کباب سبز شهر ری که متشکل از کباب کوبیده و سبزیجات معطر است را در هیچ جای دیگر نمی توان پیدا کرد. نقره جات، سجاده فروشی و لوازم مورد نیاز حجاج، پوشاک و لوازم خوراکی و همین طور محصولاتی مانند انواع سوهان فروشان، گز و آب نبات‌های رنگی در این بازار بفروش می‌رسد.
این بازار در طول سال بازدید کنندگان بسیاری دارد و بسیاری از مردم علاقه‌مند به فضای سنتی و قدیمی این مکان هستند و به همین دلیل برای خرید به بازار قدیمی مراجعه می‌کنند.
این اثر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مروری بر شهرری و تاریخ این شهر
تاریخ پیدایش ری به زمان قوم آریایی برمی‌گردد و شهرری از تمام شهرهای مادها در آز زمان بزرگ‌تر بود.
ری در لغت به معنای شهر سلطنتی می‌باشد و در ایام قدیم مردم شخصی که ساکن و اهل ری بود را رازی می‌نامیدند.
ری در بخشی از دورهای مختلف مانند سلجوقیان پایتخت ایران بوده‌است. این شهر در طول تاریخ به نام‌های مختلفی نامیده شده است مانند :
راگز، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده شد . تاریخ سکونت در این شهر به ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد و اگر چه ری همواره یکی از شهر های مهم ایران باستان به شمار میرود ولی هیچ گاه پایتخت در ایران باستان و ایران پیش از اسلام نبوده است.
نام ری در کتیبه‌های هخامنشی و منابع یونانی به صورت (Rega) و (Rege) آمده‌است . در زمان سلوکیان به ری، آریا (Erya) و ارویا (Eroya) می‌گفته‌اند.
شهر ری محدوده‌ای است با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال به تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود میشود.
شهرستان ری از نظر تقسیمات کشوری دارای ۳ بخش «فشافویه – کهریزک – مرکزی» و ۶ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است. جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۳۴۹۷۰۰ نفر است.
دولت‌آباد قیصریه ـ (روستایی کوچک جنب شیر و خورشید و ولی آباد) – قلعه نو – بهشتی – آب اندرمان (امامزاده ابوالحسن) – تبایین – تقی‌آباد در پارک طراوت – عمادآور – خیرآباد از روستاهای شهرری می‌باشند.
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به‌شمار می‌آید. جاذبه‌های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه‌های طبیعی منطقه غالب است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین – که مربوط به سده‌های قبل از میلاد است – در این شهر وجود داشته باشد.
جاذبه اطراف بازار ری
دژ رشکان که در نزدیکی صفائیه ی شهر ری، و تپه چشمه علی قرار دارد، یکی از دژ و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفته است. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه ی سنگ و ساروج بنا شده و گویند که متعلق به دوران حکومت اشکانیان است. رشکان در روزگار گذشته با انتساب به فخرالدوله، فرزند رکن الدوله دیلمی، فخر آباد نام بردار شده است. در دل این قلعه، کاخ‌هایی زیبا، اموالی گران‌بها و اسلحه خانه‌هایی پر از مهمات بوده که نشان از فخر و عظمت و موقعیت سوق الجیشی اش داشته است.
بخش‌های اصلی دژ رشکان یا قلعه فخرآباد، تا زمان قاجار نیز پا بر جا بوده و مورد استفاده قرار می گرفته است، اما امروزه قسمت اعظمش تخریب شده است. یکی از نشانه های جالب توجه دژ رشکان، معماری نظامی – دفاعی آن است که از آنجمله می توان به حفره هایی اشاره کرد که بر دیواره غربی دژ حفر شده تا کمان داران راه بر هر جنبنده ی مزاحمی ببندند.
در ضلع شرقی ابن بابویه، میانه ی باغی که در واقع بقایای همان “باغ بزرگ طغرلیه” می باشد، بنای برجی مضرس مانند است که از پس گذر سالیان برجا مانده است. بر پیشانی ورودی فرعی برج، کتیبه ای از سنگ جاسازی شده که می گوید؛ برج طغرل به سنه ی سی و شش سلطنت ناصرالدین شاه به همت توانای میرزا علی اصغر خان اتابک، با دست هنرمند حاج ابوالحسن معمار باشی مرمت و بازسازی شده است. هرگاه به زیارت اهل قبور ابن بابویه می روید، خیابان میر عابدینی را تا انتها بروید، روبروی تان بنای برج طغرل تمام قد ایستاده است.
مجتمع تجاری بازار شهر ری
بازار بزرگ ری یا همان بازار جدید، در کنار بازار سنتی واقع شده است. در این مجموعه بزرگ و وسیع، انواع و اقسام کالاهای مورد نیاز پیدا میشود. درست است که می‌توانیم کلی جنس در بازار شهر ری پیدا کنیم، اما همه چیز در آن وجود ندارد. پس در هر صورت لازم است که به این بازار هم سری بزنیم. زیر بنای این بازار حدودا 6 هزار مترمربع می‌باشد و به صورت 3 طبقه ساخته شده است.
جالب است که معماری این مکان هم مانند بازار قدیمی انجام شده است. این همخوانی باعث میشود که حال و هوای بازار قدیمی در این مکان هم حفظ شود. 509 مغازه در این بازار وجود دارد که جنس‌های متنوعی را به فروش میرسانند. کالاهایی مانند پوشاک، کتاب، آجیل، سوهان و گز در این بازار جدید پیدا میشود. البته بیشتر مغازه‌های آن به فروش پوشاک اختصاص دارد. ساعت کار بازار شاه عبدالعظیم هر روز از ساعت 6 الی 22:30 می‌باشد. همچنین می‌توانید از بازار جدید در ساعات 8 صبح الی 23 شب بازدید کنید.
بازار سیاهپوش
در حال حاضر بازار شهر ری به خاطر وجود بارگاه مقدس حضرت شاه‌عبدالعظیم و یافتن حال و هوای معنوی، به‌طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. این دیار کهن، دارای بقاع متبرکه‌ای است که همه روزه زائران زیادی را به سوی خود می‌خواند. خصوصا اکنون که ایام شهادت سالار شهیدان، امام حسین علیه‌السلام است، شهر ری حال و هوای خاصی دارد. آنچه در وهله اول جلب توجه می‌کند، بازاری است که سیاهپوش شده است. پارچه‌های سیاه و پرچم‌های سیاه که به مناسبت ایام سوگواری از گوشه و کنار بازار ری، به چشم می‌خورند، رنگ و بویی حسینی به این بازار بخشیده‌اند. بازار شهر ری، که همچون خود این شهر قدمت و دیرینگی دارد، با عرضه کتب ادعیه، کاست‌های مذهبی، انگشترهای نقره، سجاده و مهر و… حال و هوای این روزها را هر چه بهتر نشان می‌دهد.
حجره‌داران و مغازه‌داران این بازار همه از پیروان اهل بیت هستند و با معنویتی که دارند، ایام عزاداری ماه محرم را با جدیت و شکوه فراوان برگزار می‌کنند. برپایی تکیه‌ها و هیئت‌های سینه‌زنی، مراسم عزاداری و پختن غذاهای نذری، از جمله اقداماتی است که به‌صورت یکپارچه و منظم در بازار مذکور انجام میشود و اهالی آن با نصب پارچه‌های سیاه بر در و دیوار دکان‌های خود و همچنین پوشیدن لباس سیاه بر تن خود، خالصانه در عزای امام حسین (ع) شرکت می‌کنند.
مرمت و رسیدگی به بازار شهر ری
این بازار در دوره‌های متفاوت مرمت شده، امیر کبیر در دوره قاجار دستور مرمت آن را داده است و اخیراً نیز به واسطه سازمان میراث‌فرهنگی و همت تنی چند از حجره‌داران این بازار، تعمیر و بازسازی شده است. قدم زدن در این بازار مسقف، که به درستی نیز آن را بازار تاریک خوانده‌اند، خالی از لطف نیست. برای بسیاری از ما، تجربه قدم زدن در چنین مکانی غنیمت خواهد بود، چراکه امروزه با وجود مراکز تجاری مدرن و فروشگاه‌های زنجیره‌ای پرزرق و برق و نورافکن‌ها و لامپ‌های قوی‌ای که در آنها به کار رفته است، بازاری چنین بکر و سنتی، غنیمتی است که نباید به‌راحتی آن را از دست داد.
دیوارهای آجری و خشتی، نورهای کم‌رنگ و زرد لامپ‌های قدیمی و از همه مهم‌تر اجناسی که مانند خود بازار قدمت و دیرینگی دارند، همگی برای اذهان خسته از زندگی‌های تکراری و ماشینی، دارویی جان‌پرور هستند.
حتی فروشندگان این حجره‌ها نیز با تاریخ پیوند خورده‌‌اند، بسیاری از صاحبان این مغازه‌ها، بر جای پدران‌شان نشسته‌اند و خاطرات و سخنان زیادی از گذشته را در سینه خود جای داده‌اند. چهره‌هایی جوان که ادامه همان چهره‌های پیر با کلاه‌های پشمی هستند که حالا فقط ظاهرشان عوض شده است، اما بافت بازار و حجره و همچنین نوع محصولات‌شان، آنها را به درستی یادگار همان دوران و همان فروشندگان نشان می‌دهد. البته در میان این هیاهوی سنت و دیرینگی، حجره‌هایی نیز به چشم می‌خورند که ما را به دنیای امروز برمی‌گردانند و اجناس و پوشاک امروزی را در بساط خود دارند، اما همان‌ها نیز بویی از گذشته را با خود دارند و با آن چیزی که ما از پوشاک‌های امروزی در مراکز خرید مدرن دیده‌ایم، فرسنگ‌ها فاصله دارند.
هم سنتی هم امروزی!
مغازه‌هایی که به قولی امروزی‌تر هستند، بیشتر البسه و کیف و کفش می‌فروشند و در وسط این بازار سنتی، سازی مخالف را از سر گرفته و تا حدی با فضای کهن آنجا ناهمخوانی دارند، اما این ناهمخوانی خیلی به چشم نمی‌آید و در میان سیل عظیم حجره‌ها و بوی تند ادویه‌ها ناپدید میشود. در میان حجره‌ها و دکان‌های این بازار، سروصدای دست‌فروش‌ها نیز بلند است و به قول قدیمی‌ها شیر مرغ تا جان آدمیزاد را می‌فروشند. هیاهوی دستفروشان و جمعیت زیاد زائران که به قصد زیارت حرم آمده‌اند، بازاری زنده و شلوغ را رقم می‌زند که حتی گاهی انسان در تردد نیز با مشکل مواجه میشود.
چه سوغاتی بخریم؟
رسم بر این است که افرادی که از سفر باز می‌گردند، خصوصاً اگر سفر زیارتی باشد، سوغاتی به رسم تبرک به اقوام و آشنایان خود بدهند. مردم فرهنگ‌دوست ایران نیز این سنت دیرین خود را حفظ کرده و همیشه رهاوردی برای عزیزانشان خواهند برد. از طرفی سنت سوغاتی دادن و هدیه بردن، باعث رونق بازارهای شهرهای ایران، خصوصاً شهرهای زیارتی شده است. بازار شهر ری نیز از این قاعده مستثنی نبوده و سوغاتی‌های مناسب و در خوری را در بازار خود عرضه کرده است.
در واقع باید گفت بازار ری، بازاری است برای سوغاتی خریدن و هدیه دادن.
هر یک از اجناس ارائه شده در این بازار، می‌تواند هدیه شما از یک سفر زیارتی به عزیزانتان باشد، سوهان، گز و آب‌نبات نیز از جمله اقلامی هستند که به‌عنوان سوغات یک شهر مذهبی، کاملاً مناسب هستند. ضمن اینکه نقره‌جات، مهر و سجاده و تسبیح نیز از دیگر گزینه‌هایی هستند که شما می‌توانید به‌عنوان سوغات خریداری کنید. این اجناس می‌توانند ارمغان‌های مناسبی از یک سفر زیارتی باشند. ضمنا اقوام و آشنایان خود را از ادویه‌جات بی‌نظیر و مثال زدنی شهر ری بی‌نصیب نگذارید. حتما آوازه ادویه‌های این بازار به گوش خیلی‌ها رسیده است، می‌توانید بسته‌های کوچک ادویه‌های مختلف را که در این بازار عرضه شده‌اند نیز به‌عنوان سوغات برای اقوام خود ببرید.
حرم شاه عبدالعظیم :
عبدالعظیم حسنی در سال ۱۷۳ قمری (۷۸۹ م)، در زمان موسی کاظم در شهر مدینه زاده شد. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه یا حیفا نام داشتند. همسر وی خدیجه دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی بود.
حضرت عبدالعظیم حسنی به علت آنکه متوکل عباسی شرایط نامساعدی برای زندگی و فعالیت نوادگان پیامبر (ص) و علی (ع) فراهم آورده بود به شهرری هجرت کرد زیرا در این شهر زمینه های مساعد شیعی و انقلابی وجود داشت. عبدالعظیم پس از ورود به شهر ری در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی آورد و پس از مدتی بیمار شده و در سال ۲۵۲ قمری (۸۶۶ م) در زمان امام علی النقی (دوره عباسی) رحلت فرمود. وی ۷۹ سال قمری (۷۷ سال خورشیدی) عمر کرد.
بنای نخستین این آرامگاه را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری برابر با با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. در گاه اصلی ورودی آن که در شمال آرامگاه قرار دارد به فرمان پادشاهان خاندان بویه و سپس با تلاش مجدالملک قمی ساخته شده است.
بنای آرامگاه در بخش پایین چهارگوشی است که هر سوی آن حدود هشت متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی برفراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا گردیده و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک شانزده ضلعی ساخته شده است. روی این شانزده ضلعی گنبد اصلی حرم قرار گرفته است. تمام این بخش ها از درون آیینه کاری شده است. تعمیر و تغییرات اساسی این بخش در زمان شاه طهماسب صفوی انجام یافته است. صحن ها و ایوان از آثار دوره صفوی هستند. در دوره قاجار تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی صورت گرفته است.
بازار بزرگ ری
در کنار بازار قدیم ری، باید از بازار بزرگ ری نیز نام ببریم که در کنار هم، جفتی مناسب برای خرید هستند و مکمل یکدیگر. بازار بزرگ هم از بازار سنتی وسیع‌تر است و هم اجناس متفاوت‌تر و امروزی‌تری را عرضه می‌کند. مغازه‌های این بازار چند طبقه به شکل مغازه‌های امروزی هستند و ساختار بازار، شبیه بسیاری از مراکز فروش مدرن است. البته هنوز هم حال و هوای سنتی خود را حفظ کرده است و باز هم تفاوت‌های چندی با مراکز خرید مدرن امروزی دارد. نوع دکوراسیون، جنس اقلامی که عرضه می‌کند و. . . همگی نشانگر تفاوت‌هایی است که این مرکز خرید با دیگر مراکز مشابه خود دارد.
اجناس بازار بزرگ بیشتر در حیطه پوشاک است و بیشتر کسبه آن به فروش البسه مشغول هستند. این بازار بزرگ که در ضلع غربی حرم واقع شده است، سه طبقه دارد و چیزی بیش از 400 دهنه مغازه را در دل خود جای داده است. آنچه در نگاه نخست در این بازار به چشم می‌خورد، قیمت مناسب اجناس آن است که صورتی معقول و معمول دارد و قدرت خرید بسیاری از خانوداه‌ها را افزایش می‌دهد.
البته بازار شهر ری صرفا مختص پوشاک نبوده و محصولاتی مشابه با محصولات بازار قدیم مانند مهر و سجاده و نقره و. . . را نیز در معرض فروش گذاشته است، اما قسمت عمده آن مربوط به فروش البسه و پوشاک است، آن هم با قیمتی مناسب. گویی گران‌فروشی در قاموس فروشندگان شاه‌عبدالعظیم نیست، همجواری با این بارگاه مطهر، باعث خلوص باطن و انصاف در آنها شده و اجناسی که عرضه می‌کنند هم دارای کیفیت مناسب است و هم قیمت متعادل.