کوچه مروی با بافتی قدیمی از جاذبه‌های دیدنی و تجاری تهران به‌حساب می‌آید؛ که البته گشتن در بازار کوچه مروی خود نیازمند ساعت‌ها زمان است؛ چراکه این کوچه علاوه بر بازار و غرفه‌ها و فروشگاه‌ها، کوچه‌ای تاریخی محسوب می‌شود که بَناهای قدیمی زیادی را در خود جای‌داده است که در ادامه به این موارد می‌پردازیم.
ناصرخسرو کوچه مروی
کوچه مروی جزو قدیمی‌ترین کوچه‌های تهران به‌حساب می‌آید که در طی سال‌های گذشته به بازاری پررونق تبدیل شد و بسیاری از محصولاتی که در بازارهای مختلف تهران یافت نمی‌شود را می‌توان در این بازار پیدا کرد. بازار کوچه مروی را بورس لوازم و وسایل آنتیک و گاهی عتیقه‌جات می‌دانند. در کوچه مروی از اسباب‌بازی‌های رنگارنگ تا انواع لوازم‌آرایشی و خوراکی‌ها را می‌توان پیدا کرد. کوچه مروی، کوچه‌ای بزرگ محسوب می‌شود که حدود ۳۵۰ متر درازا دارد. این کوچه در خیابان ناصرخسرو قرار دارد.
مغازه‌های کوچه مروی
در کوچه مروی که بازاری پررونق است، انواع محصولات و کالاها عرضه و توزیع می‌شوند. اکثر فروشگاه‌های کوچه مروی، محصولاتی مانند انواع خوراکی‌های لوکس داخلی و خارجی، عطر و لوازم‌آرایشی و بهداشتی ارائه می‌دهند. البته بعضی از حجره‌ها به لباس و خرازی اختصاص داده‌شده‌اند. بعضی دیگر از فروشگاه‌های کوچه مروی نیز اسباب‌بازی و عروسک عرضه می‌کنند؛ اما کوچه مروی بورس اصلی لوازم‌آرایشی، عطر و خوراکی‌های خارجی مانند انواع شکلات و قهوه است.
کوچه مروی شکلات!
انواع خوراکی‌های داخلی و خارجی را در کوچه مروی می‌توانید پیدا کنید؛ که البته خوراکی‌های ارائه‌شده در بازار کوچه مروی اکثراً خارجی هستند و ازجمله آن‌ها چای و قهوه و شکلات، پاستیل و… است.
وارد این فروشگاه‌ها که می‌شوید عطر شکلات و قهوه، هوش و حواس را از سر می‌برد. بازار کوچه مروی به انواع شکلات‌ها و پاستیل‌ها و قهوه‌ها و چای که توسط مغازه‌های کوچک و بزرگ، جدید و قدیمی ارائه می‌شوند، بسیار معروف است. بازار کوچه مروی به‌نوعی بهشتی برای دوستداران شکلات است.
لوازم‌آرایشی کوچه مروی
اگر به دنبال برندی خاص از لوازم‌آرایشی و بهداشتی هستید یا این محصولات را با قیمتی مناسب می‌خواهید به‌احتمال‌زیاد در کوچه مروی می‌توانید این لوازم را پیدا کنید. کوچه مروی از دیرباز، بازاری برای این دست محصولات نیز بوده و هست و با توجه به افزایش روزافزون استفاده از لوازم‌آرایشی، گزینه‌ی مناسبی برای بسیاری از افراد و برخی از میکاپ آرتیست‌ها و آرایشگران است.
کوچه مروی در کنار خوراکی‌های خوشمزه و خارجی، لوازم‌آرایشی و بهداشتی نیز به فروش می‌رساند و خریداران بسیاری را به سمت خود می‌کشاند. عطر و اودکلن نیز از دیگر محصولاتی است که در این مغازه‌ها عرضه می‌شوند. به‌طورکلی عطر و اودکلن و لوازم‌آرایشی و بهداشتی عرضه‌شده در کوچه مروی، معمولاً قیمت‌های مناسبی دارند؛ اما کیفیت و تنوع لوازم‌آرایشی و بهداشتی نیز در کنار قیمت بسیار مهم است، که کوچه مروی در تنوع و کیفیت لوازم‌آرایشی و بهداشتی نیز زبانزد است.
در این میان نکته‌ای وجود دارد که باید یادآوری شود. در طی سال‌های اخیر در بازار لوازم‌آرایشی و بهداشتی کشورهای مختلف به‌خصوص کشور خودمان، برندهای تقلبی بسیار زیاد شده‌اند، شرکت‌های کوچک و مارک‌های تقلبی که از برند شرکت‌های اصلی و بنام و معتبر دنیای آرایشی کپی کرده‌اند. کوچه مروی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و بااینکه انواع لوازم‌آرایشی و بهداشتی و انواع برندهای معروف را می‌توان در کوچه مروی پیدا کرد؛ اما اصل بودن یا تقلبی بودن آن‌ها را حرفه‌ای‌ها تشخیص می‌دهند. پس در زمان خرید محصولات آرایشی و بهداشتی دقت بسیار زیادی لازم است.
هم‌چنین در بازار کوچه مروی، دست‌فروشان بسیار زیادی را خواهید دید که بساط لوازم‌آرایش خود را در جای‌جای کوچه مروی پهن کرده‌اند و شاید محصولاتشان را از فروشگاه‌ها ارزان‌تر بدهند ولی بهتر است در زمان خرید لوازم‌آرایش و بهداشتی از این فروشندگان، از اصل بودن برند اطمینان حاصل فرمایید و تاریخ انقضای محصولات را حتماً چک کنید.
البته فروش لوازم‌آرایشی و زیبایی به محصولات و لوازم‌آرایش محدود نمی‌شود و در حوزه‌ی زیبایی، می‌توان یک یا دو فروشگاه برای انواع اکس سوری‌های زیبایی مثل انواع تل و گل سر، اکستنشن مو، کلاه‌گیس و موی مصنوعی و انواع تاج پیدا کرد.
تاریخچه‌ی کوچه مروی و دلیل نام مروی بر آن
کوچه مروی در زمان حکومت قاجار شکل گرفت. کوچه مروی با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال، توسط یک مهاجر از مرو ساخته شد و به همین دلیل نام وی را به خود گرفت. شاید نام محمدحسین خان مروی برایتان آشنا باشد. محمدحسین مروی از فرمانروای شهر مرو بود. او و پدر، پدربزرگ و اجدادش در مرو زندگی می‌کردند و از فرمانروایان بنام این شهر تاریخی بودند.
مرو شهری تاریخی است که قدمتش به قبل از میلاد مسیح می‌رسد، این شهر تاریخی قبلاً در قلمرو ایران و در استان خراسان قرار داشت و سال‌های زیادی هم پایتخت استان خراسان و جزو ۴ شهر مهم آن بود. این شهر جنگ و صلح و سازندگی و خرابی‌های زیادی را به خود دیده و با حمله و تعرض روس‌ها از حاکمیت ایران درآمد و اکنون در ترکمنستان قرارگرفته است.
زمان اداره‌ی مرو توسط خاندان مروی حدوداً از قرن دهم هجری و در زمان حکومت شاه‌تهماسب صفوی شروع شد؛ اما در زمان حکومت قاجاریان و با حمله ازبک‌ها، محمدحسین خان مروی از مرو به تهران آمد. ازبک‌ها باقدرتی که به‌دست آوردند فرمانروای مرو را از این شهر بیرون کردند و به حکومت چندین و چندساله‌ی این خاندان در مرو پایان دادند.
محمدحسین خان مروی به تهران آمد و فتحعلی شاه قاجار با آغوشی باز از وی استقبال کرد و حتی پیشنهاد صدراعظمی حکومت با لقب فخرالدوله را به او داد؛ ولی محمدحسین خان این پیشنهاد را قبول نکرد. خان مروی ثروت زیادی داشت؛ پس به کوچه مروی کنونی رفت و قسمت زیادی از زمین‌های این منطقه را خرید. وی عمارت خود را در باغی کوچک و چند بَنای دیگر را در این منطقه ساخت.
از سازه‌های دیگری که محمدحسین خان مروی مسبب ایجادشان بود، مسجد و مدرسه‌ای بود که در حال حاضر از جاذبه‌های تاریخی کوچه مروی به‌حساب می‌آید و خوشبختانه پابرجاست. خان مروی تقریباً تمام دارایی و زمین‌های خریداری‌شده‌اش را وقف مسجد و مدرسه‌ی مروی کرده بود.
سرگذشت کوچه مروی
کوچه مروی که از کوچه‌های قدیمی تهران به‌حساب می‌آید، زمانی از مکان‌های معروف برای تجمع معاودین عراق بوده است. معاودین به ایرانیانی می‌گویند که قبلاً ساکن شهر دیگری بودند؛ بنابراین معاودین عراقی ایرانیانی هستند که درگذشته ساکن عراق بودند.
در سال‌های جنگ تحمیلی هشت‌ساله بین ایران و عراق، معاودین و عراقی‌های زیادی به ایران آمدند و در شهرهای مختلف ساکن شدند، بسیاری از عراقی‌ها و معاودینی که به تهران پناه آوردند، در کوچه مروی ماندگار شدند و در کوچه مروی به تجارت محصولات گوناگون که اکثراً خارجی بودند، پرداختند.
فروش محصولات خارجی و کمیاب (انواع خوراکی‌ها مانند شکلات و قهوه و لوازم‌آرایشی) باعث شد تا بازار کوچه مروی روزبه‌روز رونق بیشتری بگیرد. برخی دیگر نیز به ارائه‌ی خوراکی‌های خیابانی عربی پرداختند که معروف‌ترین آن فلافل بود و در بین فروشندگان و خریداران طرفداران زیادی پیدا کرد که امتحان این خوراکی خوشمزه با طعمی خاص را به یکدیگر توصیه می‌کردند.
کوچه مروی، با حضور معاودین، فرهنگی عربی پیدا کرد و سبک زندگی اعراب در این کوچه کاملاً مشهود بود که این فرهنگ رفته‌رفته کم‌رنگ‌تر شد و اکنون آثار زیادی از آن در کوچه مروی قابل‌مشاهده نیست.
سازه‌های کوچه مروی
در کوچه مروی، علاوه بر بازار و حجره‌های قدیمی، بَناهای دیگری نیز وجود دارد که هرکدام در طول زمان دستخوش تغییراتی شده‌اند. مهم‌ترین بَناهای موجود در کوچه مروی، مجموعه‌ی مرو یا باغ مروی است که شامل خانه‌ی مروی، مدرسه‌ی مروی و مسجد مروی است.
باغ و خانه‌ی مروی
بالاتر ذکر شد که محمدحسین خان مروی بعد از آمدن به تهران، زمین‌های منطقه‌ی عودلاجان را خرید و به توسعه‌ی آن پرداخت. هم‌چنین خودش هم در این منطقه مسکن گزید و به ساخت خانه‌ی خود در باغی پرداخت. کاریزی در مجاور باغ و عمارت محمدحسین خان مروی قرار داشت که آب عمارت خان مروی و خانه‌های اطراف در آن منطقه را تأمین می‌کرد.
این کاریز آب موردنیاز کاخ سلطنتی مجاور (کاخ گلستان) را نیز تأمین می‌کرد و این باعث آبادانی هرچه بیشتر کوچه مروی می‌شد. محمدحسین خان مروی، در سال‌های حیات خود، به وقف زمین‌ها و اراضی و دارایی‌هایش پرداخت و در اسفندماه سال ۱۲۳۴ از دنیا رفت.
مسجد کوچه مروی
مسجد مروی از بَناهایی بود که خان مروی به ساخت آن پرداخت و آن را وقف عموم کرد. بنا بر رسمی که در آن دوران بود، در کنار مسجد مروی یک مدرسه‌ی علوم دینی نیز بناکرده و قرار بر تربیت و تعلیم طلاب دینی شد. کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌هایی را می‌توان در تزئینات مسجد دید که اشعار مختلف و نام فتحعلی شاه و فخرالدوله (خان مروی) روی آن‌ها حک‌شده است. صحن بزرگی نیز دارد که ایوان و تعدادی حجره در آن قرار دارند.
“مسجد آقا محمود” نام مسجد دیگری است که در کوچه مروی قرار دارد. این مسجد نیز بنایی تاریخی با قدمتی منتسب به اواخر حکومت صفوی است و به مسجد “حکیم‌باشی” نیز معروف است. اکنون علاوه بر کاربری مذهبی آن، به‌عنوان بخشی از تاریخ مورد بازدید افراد قرار می‌گیرد. با چند پله به پایین و ورودی مسجد هدایت می‌شوید، در چوبی را پشت سر می‌گذارید و وارد دالانی می‌شوید که شما را به سالن اصلی مسجد می‌رساند.
مدرسه‌ی کوچه مروی
مدرسه‌ی کوچه مروی نیز یکی دیگر از بَناهای کهن کوچه مروی به‌حساب می‌آید و در قسمت شمالی مسجد مروی قرار دارد. البته این مدرسه در طول زمان چند تغییر کاربری داشته است. مدرسه‌ی مروی ابتدا در زمان شاه پهلوی به‌عنوان دبیرستان مورداستفاده قرار گرفت. دبیرستان مروی دومین دبیرستان تأسیس‌شده در شهر تهران بود و توسط شاه به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت سپرده شد.
این دبیرستان جزو بهترین دبیرستان‌ها و هم‌طراز دبیرستان‌های دارالفنون و ادیب به شمار می‌رفت و افراد موفق و مشهور بسیاری تعلیم و تربیت کرد. از این افراد می‌توان به جلال آل احمد، جلال خالقی مطلق، ابوالقاسم حالت، مرتضی ممیز، پرویز تناولی، حسین الهی قمشه‌ای، جواد فکوری و میرحسین موسوی اشاره کرد. مدرسه‌ی مروی در میراث فرهنگی نیز به‌عنوان اثری مهم و تاریخی به ثبت رسید.
در اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، این دبیرستان به حوزه‌ی علمیه رسید. این تغییر کاربری مجدد بنا به وقف نامه‌ی این مدرسه بود. در وقف نامه‌ی محمدحسین خان مروی ذکرشده بود که این زمین در اختیار طلاب و دانشجویان امور دینی قرار گیرد و برخلاف آن رضاشاه مدرسه‌ی مروی را غصب کرده و به دبیرستان تبدیل کرده بود. ولی اکنون این بَنا در اختیار حوزه‌ی علمیه و طلاب قرارگرفته و نام “حوزه‌ی علمیه‌ی مروی ۲” بر سردر آن نوشته‌شده است.
مسجد و مدرسه‌ی مروی در باغی بزرگ و در مجاورت یکدیگر قرار دارند؛ هم‌چنین در این مجموعه کتابخانه‌ای نیز قرارگرفته که بیش از ۲٬۰۰۰ جلد کتاب خطی و تاریخی را شامل می‌شود؛ که خان مروی آن‌ها را جمع‌آوری کرده است.
بازار کوچه مروی مسقف
بخشی از بازار کوچه مروی، سقف دارد و در این قسمت از بازار کوچه مروی، حجره‌های کوچک و بزرگی وجود دارند و بافت قدیمی این بخش از بازار کوچه مروی بسیار دیدنی است.
سازه‌های اطراف کوچه
ازآنجایی‌که کوچه مروی دریکی از قدیمی‌ترین محلات کلان‌شهر تهران واقع‌شده است، بَناهای قدیمی و آثار تاریخی دیگری نیز در اطراف و نزدیکی آن وجود دارند که برخی از آن‌ها ثبت ملی شده و برخی نشده‌اند و مورد بی‌توجهی قرارگرفته‌اند. در ادامه در رابطه با این آثار تاریخی صحبت خواهیم کرد.
شمس‌العماره
کاخ بزرگ گلستان در نزدیکی بازار بزرگ ۱۵ خرداد، از مجموعه‌های بزرگ تاریخی و ارزشمند ایران است که قدمتی بیش از ۴۰۰ سال دارد. این مجموعه به دوران صفویه برمی‌گردد؛ ولی بَناها و سازه‌های آن دوران که توسط شاهان صفوی ساخته‌شده بودند، تخریب شدند و ازاین‌رو مجموعه‌ی کاخ گلستان دربرگیرنده‌ی تاریخ دوران زندیه به بعد است. این مجموعه‌ی باارزش به‌عنوان میراث بشری توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
شمس‌العماره از کاخ‌های مجموعه‌ی گلستان است و شاخص‌ترین ساختمان در ضلع شرقی مجموعه به‌حساب می‌آید. دلیل برجسته شدن این کاخ و مهم بودن آن، طراحی و معماری، تزئینات و بلندی آن بوده که در جایگاه خود بی‌مثال است. شمس‌العماره در طی دو سال طراحی و ساخته شد. طراحی کاخ بر عهده‌ی معیرالممالک و معماری آن بر عهده‌ی استاد محمدعلی کاشی بود. ساخت این کاخ در سال ۱۲۴۶ به همت دوست‌علی خان نظام الدوله تکمیل شد.
کاخ شمس‌العماره، کاخِ اولین‌ها است. این کاخ در زمان ساخت، بلندترین بَنای شهر تهران محسوب می‌شد. این بَنا در ۵ طبقه ساخته‌شده و ۳۵ متر ارتفاع دارد. هم‌چنین این کاخ اولین سازه‌ای بود که در ساخت بَنای آن فلز به‌کاررفته است. ستون‌های طبقات بالا و حفاظ‌ها در این ساختمان، از جنس چدن هستند.
ناصرالدین‌شاه دستور ساخت شمس‌العماره را بعد از برگشت از اروپا داد. وی تحت تأثیر ساختمان‌های دیار فرنگ قرار گرفت و با در نظر داشتن این بَناها و عمارت عالی‌قاپو، درخواست ساخت ساختمانی مرتفع را داد تا خود و مهمان‌هایش برای مشاهده‌ی مناظر شهر به آن بروند. این کاخ ترکیبی از معماری ایرانی و غربی است. کاشی‌کاری‌های زیبا، ۲ برج یک‌شکل و پنجره‌های بزرگ از ویژگی‌های دیگر شمس‌العماره هستند.
سرای روشن
از سازه‌هایی در نزدیکی کوچه مروی است که معماری آن توجه رهگذران را به خود جلب می‌کند. قدمت بَنای سرای روشن به زمان پهلوی برمی‌گردد و سبک معماری‌اش “گوتیک” بوده و ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی در آن به‌کاررفته است، البته سازنده‌ی آن مشخص نیست.
بَنای سرای روشن در کوچه مروی، در طی سال‌های متمادی، چندین بار مرمت و بازسازی‌شده است. این بَنای زیبا در کوچه مروی جزو اولین مراکز مخصوص بازرگانی است و حجره‌های بسیاری را در خود جای‌داده ولی در حال حاضر رونق گذشته را ندارد.
کوچه خدابنده لو
در خیابان ناصرخسرو، علاوه بر کوچه مروی، کوچه‌ی دیگری به نام کوچه‌ی خدابنده لو وجود دارد و یک‌طرف آن رو به وزارت دارایی و طرف دیگرش رو به پامنار است. کوچه‌ی خدابنده لو بورس لوازم و تجهیزات پزشکی و لوازم بهداشتی و آرایشی است. کوچه‌ی خدابنده لو هم مانند کوچه مروی، جزو مناطق قدیمی تهران است و مورد بی‌مهری‌های زیادی قرارگرفته است. به‌عنوان‌مثال، بسیاری از بَناهای تاریخی و قدیمی این کوچه، به‌جای مرمت و بازسازی، تخریب‌شده‌اند و بافت قدیمی کوچه‌ی خدابنده لو روزبه‌روز بیشتر و بیشتر به سمت نابودی می‌رود.
یکی از بَناهای کوچه‌ی خدابنده لو مربوط به دوران قاجار بود که برای جلوگیری از فروریختن آن به کمک لودر فروریخت! در کوچه‌ی خدابنده لو سقاخانه‌ای وجود دارد که قدمت آن‌هم مربوط به حکومت قاجار بود و به دلیل عدم محافظت از این اثر تاریخی، کاشی‌هایش به سرقت رفت. (مسیر ارتباطی کوچه مروی و کوچه خدابنده لو از روبه‌روی این سقاخانه است.) در قسمت شمالی این سقاخانه، بَنای تاریخی دیگری به نام خانه‌ی ناظم‌الرعایا بود که آن نیز مورد بی‌توجهی قرارگرفته است.
مجسمه باربر
در ابتدای کوچه مروی، مجسمه‌ای جالب می‌بینید که به “باربر”، “گاریچی” و “گاری کش” معروف است. مجسمه‌ی مردی که یک گاری را با تمام قوا می‌کشد و پسربچه‌ای که روی گاری نشسته و در حال خواندن کتاب است. این مجسمه در سال ۱۳۸۸ توسط هنرمند مجسمه‌ساز “منصور آذری قلعه‌جوق” ساخته شد و در سال ۱۳۹۰ در خیابان ناصرخسرو، کوچه مروی جاگذاری شد.
هرچند که این سازه‌ی زیبا، به دلیل شلوغی و پرتردد بودن کوچه مروی بارها در معرض آسیب قرار گرفت؛ ولی کوچه مروی بهترین مکان برای نصب آن به شمار می‌آید؛ چراکه این مجسمه، نمادی از فرهنگ و حرفه و سخت‌کوشی مردمان این منطقه است.
مجسمه‌ی “باربر” بارها توسط سازنده‌اش مرمت و بازسازی شد. در سال ۹۵ سر مجسمه‌ی پسربچه، جدا شد که با تلاش‌های آذری مجسمه دوباره به حالت عادی برگشت. مجسمه‌ی باربر کوچه مروی، ۱٫۵ متر ارتفاع و ۳٫۵ متر طول دارد، چرخ‌ها و قالب اصلی مجسمه از جنس آهن، پایه‌اش بتنی و بدنه‌ی مجسمه از جنس فایبرگلاس است.
موقعیت جغرافیایی کوچه مروی
همان‌طور که اشاره شد کوچه مروی و بازار آن در نزدیکی بازار بزرگ ۱۵ خرداد تهران است. این کوچه، شرق به غرب بوده و از شرق به خیابان ناصرخسرو (خیابان ناصری سابق) و از غرب به محله‌ی پامنار می‌رسد. ورودی کوچه مروی از شرق و خیابان ناصرخسرو بوده و به سمت غرب و خیابان پامنار کشیده می‌شود.
دسترسی به کوچه مروی
بهترین گزینه برای رسیدن به کوچه مروی، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی است؛ چراکه این منطقه در طرح ترافیک قرار دارد و رفتن با ماشین شخصی، مشکلات و دردسرهای خود را خواهد داشت.
دسترسی به کوچه مروی با مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به کوچه مروی، ایستگاه ۱۵ خرداد در خط ۱ متروی تهران است. بعد از خارج شدن از ایستگاه، اگر حدود ۱۰ دقیقه در طول خیابان ۱۵ خرداد قدم بزنید؛ به خیابان ناصرخسرو و بعدازآن کوچه مروی در سمت راست می‌رسید. البته این مسیر را می‌توانید با ماشین‌دودی‌ها و درشکه‌هایی که در خیابان ۱۵ خرداد هستند هم بگذرانید و از ابتدای گشت‌وگذار، حس و حال تهران قدیم را زنده کنید.
ایستگاه امام خمینی در تقاطع خط ۱ و ۲ نیز یکی دیگر از ایستگاه‌هایی است که به خیابان ناصرخسرو می‌رسد. از میدان امام خمینی (توپخانه سابق) با حدوداً ۱ ربع پیاده‌روی به خیابان ناصرخسرو و بعد کوچه مروی خواهید رسید.
دسترسی به کوچه مروی با اتوبوس: اتوبوس‌ها از ایستگاه‌های زیادی در سراسر شهر تهران به خیابان ناصرخسرو و کوچه مروی می‌رسند. مثلاً از ایستگاه‌های متروی ۱۵ خرداد و امام خمینی، اتوبوس‌هایی به این سمت حرکت می‌کنند.
دسترسی به کوچه مروی با تاکسی: در سراسر شهر تهران از پایانه‌های مختلفی همچون میدان آزادی، تاکسی‌ها به سمت خیابان ناصرخسرو و کوچه مروی حرکت می‌کنند که می‌توانید از آن‌ها برای رسیدن به کوچه مروی استفاده کنید.