موزهی جنگ تهران ؛ خانه تیمورتاش
شهر تهران شهری پر از موزه‌های مختلف است و به دلیل وجود این جاذبه‌های تاریخی گشت‌وگذار در آن نمی‌تواند حوصله سر بر باشد. این میراث فرهنگی و تاریخی، متعلق به تمام ایران است و بسیاری برای بازدید از آن‌ها برنامه می‌ریزند.
موزهی جنگ که از آن به عنوان خانه‌ی تیمورتاش نیز یاد می‌شود، از آن دست جاذبه‌های تاریخی و گردشگری است که آثار تاریخی موجود در آن از یک طرف جذابیت سفر کوتاه گردشگری را شیرین می‌کند و از طرفی دیگر بنایی که این آثار را در آغوش گرفته جذابیت را به بازدید از موزهی جنگ هدیه می‌دهد؛ چراکه موزهی جنگ در ساختمانی تاریخی و زیبایی به نام خانه‌ی تیمورتاش واقع شده که علاوه بر آثار تاریخی مختلف جنگی در موزهی جنگ، این بنا نیز به نمایش عموم درآمده است.
موزهی جنگ موزه‌ای تخصصی است و همان‌طور که از نامش مشخص است، هر چیزی که به جنگ مربوط باشد مانند انواع اسلحه‌های سرد و گرم و ادوات جنگی، ماشین‌ها و توپ و تانک در آن نگهداری شده و در معرض دید عموم قرارگرفته‌اند.
درباره‌ی موزهی جنگ
موزهی جنگ یا ساختمان خانه‌ی تیمورتاش در ضلع شمال غربی باغشاه قرار داشت. باغشاه، باغی بزرگ و پرآوازه در غرب تهران بود که در ابتدا خارج از شهر قرار داشت و ویلای ییلاقی شاهان قاجار به‌حساب می‌‌آمد.
در زمان احمدشاه قاجار، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، شاهزاده و وزیر وقت، این باغ(موزهی جنگ) را از وی خریداری کرد. در زمان حکومت پهلوی اول نیز با پیشرفت و گسترش شهر تهران؛ باغشاه به داخل کلان‌شهر تهران راه یافت و به دلیل از دست رفتن قدرت خاندان قاجار، این باغ(موزهی جنگ) از دست آن‌ها درآمده و قطعه‌قطعه و فروخته شد و در زمین‌هایی که باقی ماند، پادگان و محلی برای سربازان و لشکر نظامی ایجاد شد؛ همچنین چند سال بعد، از باغشاه به دانشگاه جنگ نیز تبدیل شد و از آن به‌عنوان محلی برای تربیت و آموزش سربازان و لشکریان نظامی استفاده می‌شد.
کاربری‌های باغشاه و خانه‌ی تیمورتاش
باغشاه و ساختمان اولیه‌ی خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ کنونی ابتدا در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شد که حدودا 160 سال قدمت دارد و در زمان حکومت شاهان مختلف، کاربری‌های متعددی به خود دید.
از جمله‌ی این کاربری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• باغ همایونی و ویلای تفریحی شاهان قاجار (به‌خصوص ناصرالدین‌شاه قاجار)
• مرکز لشکرکشی خارج از شهر برای سرکوب شورش‌های مشروطیت (محمدعلی شاه قاجار)
• مسکن شخصی وزیر رضاشاه (عبدالحسین تیمورتاش)
• تبدیل‌شدن به پادگان نظامی و سپس دانشگاه جنگ (در زمان رضاشاه پهلوی)
تاریخچه خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
با سقوط حکومت قاجاریان و شروع حکومت پهلوی، وزیر وقت دربار رضاشاه “عبدالحسین تیمورتاش” عمارت مذکور(موزهی جنگ) را از سردار محتشم بختیاری از فرماندهان نظامی و رجال سیاسی دربار قاجار و صاحب قبلی عمارت تیمورتاش خریداری کرده و برای استفاده‌ی شخصی به عنوان مسکن خود برگزید؛ لذا این ساختمان به خانه‌ی تیمورتاش معروف شد و تا سال‌ها بعد نیز با همین نام خوانده می‌شد.
تیمورتاش اولین وزیر حکومت پهلوی و از افراد تأثیرگذار در روی کار آمدن پهلوی و مورد اعتماد شاه بود که به مرور زمان قدرت زیادی پیدا کرد که موردپسند رضاشاه نبود و به دنبال بدبینی شاه نسبت به تیمورتاش و مورد غضب واقع‌شدن او و درنتیجه برکناری و کشته شدنش در زندان قصر، خانه‌ی تیمورتاش، مانند تمامی اموال و املاک و داراییهای وی بعد از مدتی از مالکیت وی خارج شد و به مصادره‌ی حکومت درآمد.
تغییر کاربری عمارت تیمورتاش
رضاشاه با توجه فراوان به عمارت تیمورتاش، آن را به ارتش وقت خود واگذار کرد تا دانشگاه جنگ را در عمارت تیمورتاش راه‌اندازی کنند. عمارت تیمورتاش با ایجاد تغییراتی و احداث ساختمانی جدید به ساختمان فرماندهی دانشگاه جنگ تبدیل شد.
عمارت تیمورتاش، به دست معمار “کریم طاهرزاده بهزاد” در سال 1312 هجری خورشیدی ساخته شد و به شکل کنون درآمد و از سال 1314 به عنوان دانشگاه جنگ مورداستفاده قرار گرفت. تا سال 1395 نیز عمارت تیمورتاش به عنوان مرکز فرماندهی دانشگاه جنگ مورداستفاده قرار می‌گرفت. البته لازم به ذکر است در این دانشگاه فقط افراد نظامی با درجه‌ی سرهنگ به بالا برای ادامه‌ی تحصیلات نظامی و دریافت درجات بالاتر اجازه ورود داشتند و مسائل نظامی به این افراد تدریس می‌شد.
در این سال، سال 1395، ساختمان فرماندهی منتقل شد و با کمک و هماهنگی شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، عمارت تیمورتاش با محیا کردن زمینه‌ها و جمع‌آوری آثار جنگی به موزهی جنگ تبدیل شد و برای بازدید عمومی افتتاح گردید.
درباره‌ی خاندان تیمورتاش و عاقبت آن‌ها
عبدالحسین تیمورتاش که به دلیل محبوبیت بین مردم و رضاشاه پهلوی به معززالملک و سردار معظم خراسانی ملقب شده بود؛ از اصلی‌ترین و تأثیرگذارترین افرادی بود که در پایین کشیدن حکومت قاجار و بر تخت نشاندن پهلوی نقش داشت. از این‌رو اولین وزیر دربار پهلوی شد و ازآنجایی‌که به زبان‌های خارجی انگلیسی، ترکی، روسی و فرانسوی مسلط بود؛ در سیاست‌های خارجی فعالیت مؤثری داشت.
از کارهای موردتوجه وی “بازسازی آرامگاه نادرشاه و فردوسی” بود که در زمان نمایندگی وی در مجلس انجام شد. با وجود همه‌ی این توانایی‌ها و محبوبیت وی، مورد خشم و غضب رضاشاه قرار گرفت. دلایل متعددی برای برکناری وی ذکر شده که به نظر می‌رسد “دخالت بیش‌ازحد او در امور سیاسی کشور و فزونی قدرتش در دربار پهلوی” از مهم‌ترین آن‌ها بود و باعث ترس رضاشاه از شورش عبدالحسین شد.
زندانی شدن تیمورتاش
ناکامی تیمورتاش در حل مسئله نفت، ملاقات محرمانه با سران شوروی، مطالب روزنامه‌های انگلیسی راجع به جانشینی تیمورتاش، غرور و تکبر نامبرده و ولخرجی‌های وی از بودجه دربار، گرفتن وام‌ها با مبالغ بالا از بانک‌ها و اشخاص مختلف، خوش‌گذرانی، شهوت‌رانی، قمار، دائم‌الخمر بودن و … از دلایل دیگر دل‌زدگی شاه از معززالملک بود.
بنابراین دستور زندانی شدن وی از طرف شاه پهلوی صادر شد و تیمورتاش بزرگ به زندان قصر افتاد و به 5 سال حبس محکوم شد ولی بعد از مدتی و در زمان سپری کردن دوران محکومیت خود، همان‌جا به قتل رسید.
از افراد تأثیرگذار خانواده‌ی تیمورتاش می‌توان به بدری تیمورتاش اشاره کرد که دندان‌پزشک ماهر و اولین زن دندان‌پزشک ایران بود و توانست در تحول دنیای دندان‌پزشکی ایران بسیار موفقیت کسب کند و از همین رو لقب “مادر داندان‌پزشکی ایران” را به خود اختصاص داد.
وی تحصیلات خود را در بلژیک ادامه داد و بعد از برگشتن به ایران زمانی بود که برادرش از مهر و محبت شاه محروم شد. تیمورتاش 6 فرزند داشت و دخترش در محاکمه و پیگیری عوامل قتل پدرش بسیار تلاش کرد.
بعد از مرگ معظم خراسانی، خانواده‌ی وی تبعید و املاک و اموال او از جمله موزهی جنگ کنونی به مصادره‌ی شاه پهلوی درآمد.
معماری خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
ساختمان خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ از بناهای ماندگاری است که معماری بسیار زیبا و استادانه‌ای دارد. خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ دوطبقه‌ای بوده و زیرزمین نیز دارد. همچنین ارتفاع و بلندی سقف در هر طبقه متفاوت است.
شاهکار معماری خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ از سه معماری اصیل الهام گرفتهشده است. این سه سبک به کشورهای ایران، هندوستان و روسیه منتسب شده‌اند. ساختمان تیمورتاش و موزهی جنگ در زمان ناصرالدین‌شاه بنا شده و از آن زمان تاکنون، تغییرات زیادی در آن ایجاد‌شده است.
تزئینات خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
نمای ساختمان آجری بوده و این آجرکاری‌ها بسیار زیبا و شگفت‌انگیز است که به دست استادان خبره ایجادشده‌اند. بخش‌های مختلف خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ، همانند دیوارها و سرستون‌ها گچ‌بری‌های نفیسی دارند که در اوج ظرافت و زیبایی خود قرارگرفته‌اند.
سقف تالار اصلی موزهی جنگ، آیینه‌کاری شده است و این آیینه‌کاری‌های ظریف و نفیس توجهات را به خود جلب می‌کنند. درب‌ها و پنجره‌های ساختمان تیمورتاش و موزهی جنگ نیز چوبی بوده و اشکال زیبا و ظریف آن‌ها زیبایی خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ را چند برابر کرده‌اند.
بخش‌های مختلف خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
همان‌طور که گفته شد، موزهی جنگ یا خانه تیمورتاش در باغی قرار گرفته و در دو طبقه به‌علاوه‌ی یک زیرزمین ساخته‌شده است. در هر طبقه معماری خاصی به‌کار گرفتهشده و قسمتی از تاریخ سلاح و ادوات جنگی و وسایل مربوط به جنگ به نمایش درآمده که در ادامه به آن می‌پردازیم:
طبقه‌ی اول موزهی جنگ
در طبقه‌ی اول موزهی جنگ انواع سلاح‌های سرد و گرم و ابزارآلات جنگی در ویترین‌های متعددی به نمایش گذاشته‌شده‌اند. طبقه‌ی اول موزهی جنگ اتاق‌های متعددی داشته که همگی به یکدیگر راه دارند و سیر تکامل و تغییر و تحولات اسلحه‌های جنگی را می‌توان با دنبال کردن راه‌ها مشاهده کرد.
در طبقه‌ی اول موزهی جنگ، انواع سلاح و ابزارآلات جنگی از دوره‌های صفویه، قاجاریه و پهلوی دیده می‌شود که از کشورهای گوناگونی همچون ایتالیا، انگلستان، آلمان و روسیه (شوروی) وارد شده و استفاده می‌شدند. برخی از این ادوات جنگی عبارت‌اند از: موشک‌های آر‌پی‌جی، مسلسل، کلت، هفت‌تیر، باروت دان، ذره‌بین نقشه‌خوانی، دوربین جنگی و …. .
کف طبقه‌ی اول موزهی جنگ با سنگ‌های مرمر پوشانده شده‌اند و شاهکارهای ظریفی از گچ‌بری‌ها بر دیوارها، سرستون‌ها و سقف دیده می‌شود که با توجه به اشکال آن می‌توان گفت از طراحی‌های معماری روسی و هندی الهام گرفته‌شده‌اند. راه‌های چوبی و عظیم و باشکوه خانه‌ی تیمورتاش از دیگر جذابیت‌های موزهی جنگ است که طبقه‌ی اول را به طبقه‌ی دوم متصل می‌کند.
طبقه‌ی دوم موزهی جنگ
در طبقه‌ی دوم موزهی جنگ مجسمه‌ها و سردیس‌هایی از مشاهیر و شهدای کشور دیده می‌شود که می‌توان به سرتیپ نیروی زمینی ولی‌الله فلاحی، سرتیپ خلبان عباس بابایی و دریادار محمدابراهیم همتی اشاره کرد.
همچنین شاهکاری از سبک‌های معماری و طراحی در طبقه‌ی دوم موزهی جنگ دیده می‌شود. درواقع تالار اصلی خانه‌ی تیمورتاش در طبقه‌ی دوم واقع شده و تزئینات آن از طبقه‌ی اول بیشتر است. سقف زیبای آن با تزئینات آیینه‌کاری و گچ‌بری‌های ظریف و پنجره‌های ارسی شکل که با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند، خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ را دیدنی‌تر کرده و علاوه بر ایجاد زیبایی، نور کافی را به آن اضافه می‌کند.
در طبقه‌ی دوم موزهی جنگ پنج شومینه قرار دارد که یکی از آن‌ها اصلی بوده و دودکش دارد و باقی آن‌ها بدون دودکش و مانند کرسی عمل می‌کردند. در طبقه‌ی دوم خانه‌ی تیمورتاش، ایوان بزرگی قرار دارد که وقتی روی آن بایستید، محوطه‌ی باغ زیر پای شما خواهد بود و زیبایی‌های باغ نمایان می‌شود.
لازم به ذکر است در پی دستبرد به خانه‌ی تیمورتاش در سال 1357 بسیاری از سنگ‌های مرمر کف و اموال دیگر در طبقه‌ی دوم عمارت تیمورتاش دزدیده شد.
حیاط و محوطه‌ی بیرونی موزهی جنگ
همان‌طور که ذکر شد عمارت تیمورتاش و موزهی جنگ همانند اکثر عمارت‌های تاریخی در باغی قرار گرفته که فضای سبز بسیار زیبایی دارد و راهی سنگفرش شده از بین آن به عمارت تیمورتاش و موزهی جنگ می‌رسد.
در این باغ بعضی از درختان به نشانه‌ی دوستی با برخی از کشورها از جمله: ایتالیا، جمهوری آذربایجان، پاکستان، عمان و عراق کاشته شده‌اند و “نام درخت دوستی با کشورها” را به خود گرفته‌اند. همچنین در حیاط خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ، توپ و ماشین‌های جنگی، تانک و هوابردهای جنگی دیده می‌شوند که برخی واقعی بوده و برخی به صورت ماکت و نمادین هستند.
زیرزمین موزهی جنگ
زیرزمین خانه‌ی تیمورتاش درواقع محل آب‌انبار بوده است. اضافه کردن نورپردازی خاص به این قسمت بر زیبایی و خاص بودن آن افزوده است. در زیرزمین موزهی جنگ کافه‌ای قرار دارد که می‌توان از آن برای درکردن خستگی استفاده کرد.
آثار تاریخی موجود در موزهی جنگ
می‌توان گفت در موزهی جنگ همه‌ی وسایل و ادواتی که به جنگ مربوط باشند و سیر تکامل آن‌ها، عکس و مجسمه‌ی افراد جنگجو و تأثیرگذار و ماشین‌آلات جنگی دیده می‌شود. ازاین‌دست آثار جنگی و تاریخی موجود در موزهی جنگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ساعت‌های خورشیدی، سلاح های مورد استفاده در جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی، سلاح‌های گرم و سرد، شمشیرها و سرنیزه‌های فولادی، انواع خنجر، چاقو و قمه مربوط به دوره صفوی و قاجار، کلاه‌خود، زره، اسلحه‌ی کلت شاه کش، اسلحه‌ی والتر، سلاح‌های آمریکایی، مسلسل یوزی اسرائیل، اسلحه‌ی ماکاروف روسی، مین ضد خودرو، موشک زن RPG، توپ انداز (هدیه‌ای از جانب امپراتوری روس و خاندان رومانف به عباس میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار)، ماکت ناوهای جنگی، هلی‌کوپتر، تانک، هواپیما، کشتی و ماشین‌های جنگی، عکس‌هایی از نیروهای شهربانی، ارتش و افراد نظامی قدیم و جدید و سردیس‌های سرلشکران و شهیدان ستاری، بابایی و همتی.
ثبت ملی خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
در مهرماه سال 1383 هجری خورشیدی (پس از یک سری بازسازی) موزهی جنگ در لیست آثار ملی قرار گرفت و به عنوان اثری ارزشمند با شماره‌ی ثبت ۱۱۱۹۷ در این فهرست ثبت شد تا برای همیشه بخش مهمی از تاریخ به‌وسیله‌ی موزهی جنگ زنده بماند.
آدرس خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
موزهی جنگ در منطقه‌ی 11 شهرداری تهران و در باغ بزرگی واقع شده که در ابتدا به باغشاه و بعدها به دانشگاه جنگ معروف شد. آدرس موزهی جنگ به این شرح است: تهران، خیابان کارگر جنوبی، محله‌ی حر، میدان پاستور، روبه‌روی ایستگاه متروی حر، دانشگاه جنگ (باغشاه سابق)، موزهی جنگ.
دسترسی به خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
برای دسترسی به موزهی جنگ می‌توان از خودروی شخصی استفاده کرد ولی به دلیل طرح ترافیک در اکثر نقاط تهران این راه دسترسی را سخت می‌کند. همچنین در اطراف خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ جای پارک و پارکینگ به‌سختی یافت می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود از راه ساده‌تری استفاده کنید.
مترو بهترین گزینه بوده و راحت‌ترین دسترسی را به خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ دارد؛ چراکه خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ فقط چند قدم از نزدیک‌ترین ایستگاه مترو فاصله دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ، ایستگاه میدان حر در خط دو متروی تهران (صادقیه فرهنگسرا) بوده و با کمتر از پنج دقیقه پیاده‌روی می‌توان به خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ رسید.
بازدید از خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ
موزهی جنگ برخلاف نام آن در باغی سرسبز و باصفا واقع شده و محیطی بسیار جالب و آرام دارد که می‌توان بازدید از آن را در برنامه‌ی خود قرار داد تا علاوه بر آشنا شدن با گذشته‌ی ایران از محیط زیبای موزهی جنگ نیز استفاده کرد.
موزهی جنگ به دلیل آنکه در ساختمان نظامی و در محیطی نظامی واقع شده، امکان بازدید هرروزه از آن سلب شده و بازدید از خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ در روزهای دوشنبه و جمعه و ایام تعطیلات نوروز و برخی دیگر از تعطیلات بنا به صلاح‌دید امکان‌پذیر است.
ساعات بازدید از خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ در روزهای دوشنبه از ساعت 14 الی 18 و جمعه از 9 تا 17 بوده و موزهی جنگ در این ایام پذیرای علاقه‌مندان است.
همچنین بازدید از موزهی جنگ و خانه‌ی تیمورتاش رایگان است و با صرف حدودا دو تا سه ساعت می‌توان از جاذبه‌های موزهی جنگ دیدن کرد. برای اطلاعات بیشتر با شماره تلفن موزهی جنگ تماس حاصل فرمایید: 02166494149
جاذبه‌های گردشگری اطراف موزهی جنگ
در اطراف خانه‌ی تیمورتاش نیز جاذبه‌های گردشگری و تاریخی دیگری یافت می‌شود که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
میدان حر
میدان حر یا میدان باغشاه از میادین مرکزی کلان‌شهر تهران است که در تقاطع دو خیابان کارگر جنوبی و سپه قرارگرفته است. در میان میدان حر مجسمه‌ای بزرگ دیده می‌شود که اثر هنرمند “غلام‌رضا رحیم‌زاده ارژنگ” بوده و در سال 1315 ساخته‌شده است.
این مجسمه تصویری از نبرد شاهنامه‌ای گرشاسب با اژدها است. گرشاسب نیزه‌ای در دست دارد و با اژدهایی که با دهانی باز به دور او پیچیده در حال کشمکش است. این مجسمه‌ی بتنی در مجموع 12/5 متر ارتفاع دارد و بر سکویی بتنی نصب‌شده است.
در سال‌های قبل تندیس شیری خشمگین جلوی مجسمه‌ی نبرد گرشاسب با اژدها نصب بود که به بهانه‌های مختلفی تخریب شد و اکنون در دست بازسازی است.
آرامگاه ملک‌المتکلمین و مقبره‌ی صور اسرافیل
در خیابان کمالی، بن‌بست شهید سید محمد ابراهیمی دری آبی‌رنگ دیده می‌شود که خانه‌ای قدیمی و فرسوده پشت آن قرار دارد. این خانه بخشی از باغشاه بود که اتفاقات مهمی در آن رخ داد از جمله شکنجه و کشتن فعالان سیاسی و مشروطه حکومت قاجار، جلوی چشم محمدعلی شاه قاجار و به دستور وی رخ داد.
از جمله‌ی این افراد می‌توان به ملک‌المتکلمین، واعظ بلندآوازه اشاره کرد که از بنیان‌گذاران مدارس نوین بود و به دلیل مخالفت با شاه و فعالیت در حوزه‌ی مشروطیت دستگیر و در باغشاه به قتل رسید و شبانه او را به حیاط این خانه منتقل و دفن کردند.
از دیگر افراد مدفون در این خانه می‌توان به صور اسرافیل روزنامه‌نگار سیاسی اشاره کرد. وی نیز به همراه ملک‌المتکلمین به باغشاه برده و به قتل رساندند و جسدش را پنهانی و شبانه به حیاط خانه‌ی قدیمی برده و به خاک سپردند.
این ملک قدیمی که اطلاعاتی از صاحبش در دست نیست، در حال تخریب است و بیمارستان لقمان که در مجاورت آن قرار گرفته برای گسترش بیمارستان قصد استفاده از این خانه را دارد که باعث می‌شود آرامگاه بزرگان مشروطیت از بین رفته و به دست خاطره‌ها سپرده شود.
عمارت ارباب رستم گیو
رستم نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس حکومت پهلوی بود که از وی به خوبی یاد می‌شود و گفته شده مدارس و چند ساختمان برای افراد نیازمند ساخته است. خانه‌ی او در انتهای خیابان انقلاب و در فاصله‌ی سه کیلومتری از خانه‌ی تیمورتاش و موزهی جنگ قرار دارد که منتسب به رستم گیو است. این عمارت رو به تخریب توسط جهاد دانشگاهی بازسازی و ترمیم شده و در سال 1378 نیز در لیست آثار ملی ثبت‌شده است.
