تهران در زمان کدام پادشاه پایتخت شد؟ این سوالی است که اکثر ما پاسخ دقیقی برای آن نداریم. تهران به عنوان پایتخت ایران از مهمترین شهرهای کشورمان است، همچنین از مهمترین و پرجمعیت ترین کلان شهر های خاورمیانه نیز به شمار میرود. حالا که از اهمیت شهر تهران با خبر شدیم، در این مطلب میخواهیم درباره‌ی تاریخ دقیق پایتخت شدن تهران و وقایعی که منجر به این اتفاق شد بیشتر بخوانیم.
تاریخچه تهران
قبل از اینکه بخواهیم به سوال ” تهران در چه زمانی پایتخت شد؟ ” لازم است تاریخچه ی تهران را بررسی کنیم. درباره‌ی قدمت تهران اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. قدیمی ترین سند مکتوبی که در آن نامی از تهران برده شده مربوط به سال ۱۱۵۷ است که در آن نام شخصی به نام «محمد بن ابو عبداله حافظ تهرانی رازی» قید شده است که خود دال بر وجود دهکده ای به نام تهران در آن زمان است.
در کتاب فارسنامه ابن بلخی نیز که مربوط به سالهای 500 تا 510 هجری قمری است نیز از تهران نام برده شده و از انارهای خوب این خطه یاد شده.
کاوش های باستان شناسانه ای نیز در تهران انجام شده که در طی آن اشیائی مربوط به سالهای هزاره‌ی دوم میلاد یافت شده و نشان میدهد که در آن زمان مردمی متمدن در تهران زندگی میکردند. این اشیای یافت شده نشان میدهد که در اعصار گذشته تهران منطقه ای مذهبی بوده و آیین زرتشتی در این منطقه رواج داشته است. اما قدیمی ترین اثری که در تهران یافت شده مربوط به جسد زنی است که طی تحقیقات ثابت شده مربوط به سه هزار سال پیش است، این جسد در سال 96 در طی حفاریهایی که در خیابان مولوی صورت گرفته بود پیدا شد. و این موضوع خود نشان دهنده‌ی قدمت حداقل سه هزار ساله‌ی تهران است.
اما نکته‌ی مهم این است که در تمام این زمانها تهاران یکی از توابع ری بوده است. ری یکی از شهر های مهم تاریخ ایران بوده که طی سالهایی نیز به پایتختی ایران برگزیده شده بود. در طی این سالها نیز تهران به عنوان دهکده ای متصل به تهران معرفی میشد. اما داستان اینکه تهران از چه زمانی مهم تلقی شد و رونق یافت داستان جالبی است که در ادامه خواهیم خواند.
تهران در چه زمانی رونق گرفت؟
همانطور که گفتیم تهران همیشه به عنوان دهکده‌ای کوجک، از توابع ری شناخته میشد؛ اگر اینطور بوده پس تهران در چه زمانی پایتخت شد؟
در زمان حمله‌ی مغول به ایران یعنی در جایی حدود 700 سال پیش، ری که یکی از شهرهای مهم ایران بود نیز از حملات و شداید مغول در امان نماند و به مقدار زیادی تخریب شد. در آن زمان بود که ساکنین ری برای در امان ماندن از حمله مغول به تهران پناه بردند و ساکن تهران شدند. درهمین زمان بود که بر رونق تهران افزوده شد.
اما تهران از زمانی به پایتخت شدن نزدیک شد و مهم تلقی شد که شاه طهماسب صفوی قزوین را به پایتختی برگزید. بامجاورت قزوین به عنوان پایتخت وقت با تهران، بر رونق این شهر بیش از پیش افزوده شد؛ چرا که تهران یکی از شهر های مهم مواصلاتی واقع شد به علاوه شاه طهماسب صفوی به علت حضور مقبره جد اعلای صفوی یعنی سید حمزه در مجاورت حرم حضرت عبدالعظیم، گهگداری از تهران عبور میکرد تا جهت زیارت به ری برسد. همین رفت و آمد ها باعث شد که شاه طهماسب دستور ساخت دیواری دور تا دور تهران را بدهد تا امنیت آن را تضمین کند. او همچنین فرمان داد تا به تهراد سوره های قرآن یعنی 114 عدد برج نیز در اطراف تهران و بر روی بارو ها ساخته شود.این حصار 6000 هزار قدم طول داشت. از همین زمان بود که توجه حاکمان به این شهر جلب شد چرا که تهران با موقعیت جغرافیایی که داشت فرصت چندانی به دشمنان برای حمله ور شدن به شهر را نمیداد.
در زمان افشاریه، نادر شاه در سال 1154 هجری قمری اداره‌ی تهران را به پسر خود رضا قلی سپرد. پس از افشاریه نیز که خاندان زند به تهران آمدند تهران محل استقرار کریمخان زند واقع شد تا بتواند از دسترس مدعیان تاج و تخت در امان بماند و تسلط بیشتری بر شهرهایی که هر آن امکان شورش بر علیه خاندان زند را داشتند داشته باشد.او در ان مدت بناهایی در محوطه ی ارگ احداث نمود. اما با سر و سامان گرفتن اوضاع کریمخان به شیراز بازگشت و همانجارا به پایتختی برگزید.اما پس از همه‌ی این اتفاقات تهران در زمان کدام پادشاه پایتخت شد؟
اگر به تاریخ علاقمند باشید میدانید که در زمان حکومت زندیه بخش های شمالی کشور تا اصفهان به دست محمد حسن خان قاجار اداره میشد و دیگر بخش های ایران به دست کریمخان. اما علی‌رغم فتوحات درخشان محمدحسن خان قاجار، او به دست خودی ها کشته شد. پسر او یعنی آقا محمد خان بعد از مرگ پدرش از ترس دشمنان به صحرای یموت گریخت و به ترکمانان پناه برد. تا اینکه بعد از چهارسال تحت حمایت خان زند به شیراز برده شد تا در دربار او مستقر شود.
او پس از اینکه از یکی از زنان دربار شنید که کریمخان زند بیمار گشته و روزهای آخر عمر خود را سپری میکند از دربار خان زند گریخت و به تهران آمد. که این زمان شروع نزدیک شدن تهران به پایتخت ایران شدن بود.
ما تا اینجای اسن مطلب هنوز به سوال “تهران در چه زمانی پایتخت شد؟ ” پاسخ دقیقی نداده‌ایم.برای پاسخ این سوال باید ببینیم پس از آمدن آقا محمدخان قاجار به تهران چه اتفاقاتی رخ داد.
تهران در زمان کدام پادشاه پایتخت شد؟
زمانی که آقا محمد خان قاجار وارد تهران شد تهران هنوز دهکده‌ی کوچکی بود، ورود آقا محمد خان در سال هجری قمری1193 یعنی چیزی حدود 225 سال پیش رقم خورد.او مدتی در تهران مستقر شد و پس از مرگ کریمخان زند بر تخت سلطنت در تهران نشست. او تهران را در روز یکشنبه 11 جمادی الثانی 1164 خورشیدی یعنی همزمان با عید نوروز تهران را به عنوان پایتخت کشور معرفی کرد.
آقا محمدخان به جز تهران دو گزینه‌ی دیگر یعنی اصفهان و تبریز هم برای انتخاب به عنوان پایتختی داشت. اما اصفهان در آن زمان بی رونق بود و تبریز هم به حکومت عثمانی نزدیک بود، بنابراین در آن زمان بهترین انتخاب آقامحمد خان تهران میبود؛ چرا که تهران به اراضی حاصل خیز ورامین نزدیک بود از سوی دیگر هواخوان او در اطراف تهران سکونت داشتند. به علاوه تهران با استر آباد و مازندران که مقر اصلی نیروهای خان قاجار بود فاصله‌ی چندانی نداشت.
جمعیت تهران در آن زمان چیزی حدود 15000 نفر بود،با انتخاب تهران به عنوان پایتخت ایران بر سرعت گسترش این شهر افزوده شد. ساخت کاروانسراهای خوب ، ساختن عمارت های خوب در ارک تهران، حمایت از کسبه و تجار به خصوص آنهایی که به تازگی به تهران مهاجرت کرده بودند همه و همه از دلایل افزایش رونق و آبادانی تهران بود.
محمدخان و فتحعلی شاه قاجار آخرین پادشاهانی بودند که بدون تایید خارجی ها به سلطنت رسیدند، پس از آن دو رسیدن به به تاج و تخت بدون موافقت سران روس و انگلیس میسر نمیشد.
حکومت قاجار در 250 سال پیش شکل رفت و مدت سلطنت این سلسله 130 سال بود. در زمان حکومت ناصر الدین شا ساخت و ساز و عمران و آبادنی در تهران به شدت افزایش یافت، در دوران حکومت او بود که تهران به سمت مدرنیته حرکت کرد و کمی غربی تر شد. از بناهایی که در این دوراتن ساخته شد میتوان به مدرسه دارلفنون در تهران، قصرهای جدید کاخ نیاوران، میدان توپخانه و … اشاره کرد.
در این مطلب سعی شد به این سوال که تهران در چه زمانی پایتخت شد؟ پاسخ دهیم و مختصری از تاریخچه تهران بخوانیم.