تئاتر نصر؛ تئاتر تفریحی تهران

تئاتر نصر یکی از مکان هایی است که هنر نمایش در آن شکل گرفته. تئاتر نصر محیطی برای تفریح بوده است.
یکی از سرگرم کننده ترین و پرطرفدارترین سرگرمی ها و تفریح ها در بیشتر کشور ها تئاتر می باشد.

تئاتر ها در کاهش آسیب اجتماعی و اعتلای ارزش ها نیز مورد قابل ذکری است که می توانند اثر گذار باشند که البته در ایران و همچنین در شهر تهران نیز محبوبیت خود را دارد و دارای طرفداران زیادی می باشد.

امروزه به دلیل وجود تکنولوژی جدیدتر تعدادی از طرفداران تئاتر و سینما بجای حضور در سینما یا تئاتر در خانه به همراه اعضای خانواده با خرید اینترنتی فیلم سینمایی یا تئاتر مورد نظر خود آن را تماشا می کنند که این شیوه هرگز نتوانسته جای حضور نزد جمع پرشوری که از نزدیک دارند با انرژی و روحیه ای وصف نشدنی برنامه اجرا می کنند را پر کند و حضور در سینماها و تماشاخانه ها همچنان برای مردم شادی بخش است و انرژی و نشاط خودش را دارد.

در حال حاضر تعداد این تماشاخانه ها در سراسر تهران بسیار زیاد است که دسترسی به آن ها کار را برای مردم و طرفدارانش راحت می کند. در هر منطقه ای از شهر تهران دست کم چند تئاتر و سینما وجود دارد. ریشه پدید آمدن هنر نمایشی در ایران قدمتی مربوط به دوره قاجار دارد.

قدیمی ترین تئاتر تهران؛ تئاتر نصر

تئاتر نصر قدیمی ترین تئاتر تهران است که در حال حاضر متروکه است. تئاتر نصر در دل خیابان لاله زار وجود دارد که دو قرن است قدمت دارد این خیابان نیز از قدیمی ترین خیابان های تهران است و در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شده بود.

تئاتر نصر نام اولش تئاتر تهران بود اما چون در دهه ۱۳۳۰ در آتش سوخت و در بازسازی آن فوت سید علی خان نصر اتفاق افتاد که ایشان رئیس این تماشاخانه بود و این اتفاق باعث شد اسم این تماشاخانه به تئاتر نصر تغییر کند و بازگشایی آن در سال ۱۳۴۱ اتفاق افتاد که این بازگشایی در حضور محمد رضا شاه و فرح انجام شد.

بعد از فوت علی نصر احمد دهقان که روزنامه نگار و سیاستمدار نیز بود، مدیریت سالن تئاتر نصر را به عهده گرفت و مدتی دفتر مجله تهران مصور در بالای این تماشاخانه قرار داشت. احمد دهقان در ششم خرداد ۱۳۲۹ در همین دفتر ترور شد. در سال ۱۳۶۷ جهاد دانشگاهی تئاتر نصر را اجاره کردند و آن را دوباره بازگشایی کردند.

یکی از برنامه های تئاتر نصر نمایشی در سال ۱۳۶۷ توسط عزت الله مهرآوران  با موضوع جنگ تحمیلی برگزار شد و بعد از آن هم چند نمایش پراکنده پخش شد و از سال ۱۳۸۱ دیگر تا کنون این مجموعه متروک باقی ماند.

داخل این تماشاخانه برای نمایش، ۵ ردیف صندلی چیده اند به این شکل که هر ردیف بالاتر، مرتفع تر و طویل تر از ردیف پایینی است اما اکنون دیگر رویای موزه شدن اش به واقعیت تبدیل شده است. در ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۲۹ تئاتر نصر به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است اما سازمان زیباسازی شهرداری این اجازه را داده است تا تعداد محدودی از گروه های تئاتر بتوانند چند اجرای محدود برگزار کنند.

ویژگی های ساختمان تئاتر نصر

ساختمان این تماشاخانه از نظر معماری و تاریخی بسیار ارزشمند است چرا که قدمت بالایی دارد و ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی می باشد.
معماری ساختمان تئاتر نصر سرشار از هنر است. آینه کاری ها و سقف و دیوار منقوش و تزیین لابی آن و گچبری آن که می توان به عنوان ویژگی های معماری این ساختمان از آن گفت.

مجسمه ای جلوی درب تئاتر نصر وجود دارد که این نشان می دهد که تقلیدی از سبک معماری فرانسه بوده و سبک عقدکو بوده است که از این نوع مجسمه ها در فرانسه به فراوانی وجود دارد اما آن آینه کاری ها که کاملا یک سبک معماری ایرانی است نیز در دیوار های داخل ساختمان آنجا وجود دارد و البته  بجز سالن  و صندلی ها بهتر است اشاره کرد به آن اتاق گریم جذاب تئاتر نصر که هنوز روح هنر در آن زنده است و حال و هوای هنر نمایشی را همچنان با خود زنده نگه داشته است.

به دلیل عدم رسیدگی به آن و طول عمر بالای این ساختمان قدیمی که از زمان قاجار تا به امروز روایت های مختلفی را به خود دیده است و به دلیل فرسودگی و خرابی سقف اش دیگر قادر به پذیرایی از مردم نبود.

ورود تئاتر و تئاتر نصر به ایران

در ایران قبل از قاجار نمایش ها بیشتر به صورت تعزیه بودند تا این که تعدادی از ایرانی ها به کشورهای اروپایی سفر کردند و فرنگ رفته های ایرانی که نوع برگزاری نمایش را در کشورهای فرنگی نیز دیده بودند و با نوع برگزاری نمایش در ایران مقایسه می کردند تصمیم گرفتند تغییراتی در هنر نمایشی ایران ایجاد کنند و هنر نمایشی تئاتر را به ایران نیز وارد کنند.

تهران که پایتخت ایران است آن زمان اولین شهری بود که این هنر به آن وارد شد که ورود این تغییرات به ایران از اواخر قاجار با تاسیس تئاتر نصر انجام شد زیرا در ایران مکان خاصی که تعداد خیلی زیادی از مردم را بتوانند در آنجا برای نمایش ببرند وجود نداشت به همین سبب این تئاتر تاسیس شد البته قبل از آن مردم به سمت هتل می رفتند تا نمایش های سنتی تر از سبک اروپایی را در حیاط هتل  تماشا کنند اما با ورود سبک اروپایی هنر نمایشی به ایران، نبود جای کافی احساس شد و زمانی که تئاتر نصر تاسیس گردید، مردم زیادی گرد هم آمده بودند تا نخستین نمایش به سبک اروپایی را در تئاتر نصر تماشا کنند.

تئاتر نصر مادر سینماهای ایران است که نوستالژی عالی ای را با خود به همراه دارد. بنظر می رسد به خاطر این که با رفتن به تئاتر نصر مخاطب سیر در گذشته می کند و در خاطرات قدیم غرق می شود، به شدت می تواند بازگشایی آن حتی پر بیننده و پر طرفدارتر از سینماهای امروزی و مدرن باشد. بعضی از نظرات این بود که دوباره تئاتر نصر به دست هنرمندان تحویل داده شود تا هنرمندان دوباره در این مجموعه هنر خود را به نمایش بگذارند.

سید علی نصر؛ پدر تئاتر ایران

ایشان هم سیاستمدار و هم نمایش نامه نویس و هم مترجم و نویسنده بوده است. ایشان سه سال استاندار مازندران بوده است. مدتی نیز معاونت وزارت کشور بود که برای اموختن تئاتر به اروپا سفر کرد و هنگامی که به ایران بازگشت این هنر را به سبک تئاتر اروپایی تاسیس کرد که البته هنرستان هنرپیشگی را نیز تاسیس نمود که این تلاش هایش باعث شد لقب پدر تئاتر را بگیرد.

از جمله کتاب هایی که توسط علی نصر ترجمه شده کتاب تاریخ یونان و انقلاب فرانسه می باشد.
یکی از یادگاری های علی نصر که اکنون موزه شده است، همین تئاتر نصر است. تئاتر نصر یکی از زحمات علی نصر است. علی نصر بیشتر نوشته هایش بر پایه کمدی بوده و از مولیر پیروی می کرد. اگر بخواهیم سبک او را طبقه بندی کنیم  به رده کارهای ناتو رئالیست- رئالیست
طبقه بندی می شود.

وضعیت کنونی تئاتر نصر

همچنان که سال هاست درباره تئاتر نصر تصمیم های مختلفی گرفته می شود و یکی از آن تصمیماتی که برای تئاتر نصر گرفته شده بود این بود که شهرداری تهران آن را به مبلغ ۷ میلیارد تومان برای تملک تئاتر نصر خریداری کرد.

رئیس سازمان فرهنگی شهرداری تهران  با اشاره به اختصاص حدود ۷ میلیارد تومان اعلام کرده بود که در دی ماه سال ۹۶ این مجموعه تحویل شهرداری شده است و شهرداری قصد دارد که این اثر تاریخی را بازسازی و به موزه تئاتر تبدیل کند و پیش بینی شده بود که زمان مورد نیاز برای ترمیم این مجموعه حدود ۳ ماه می باشد اما بعد از گذشت چند سال در سال ۱۳۹۹ این خبر اعلام شد که برای تابستان سال ۱۴۰۰ فاز اول مرمت این مجموعه تمام خواهد شد البته در این مدت اعلام شد که صندلی های این مجموعه مرمت شده است و اعلام شد که برنامه ای برای حضور مردم و دیدن اسناد و مدارک چیده بودند که با ورود ویروس کرونا این برنامه نیز منتفی شد.

اکنون تمام اسناد و مدارک را ارشیو و اسکن کرده اند. اگر چه دیگر خیابان لاله زار که روزی مملو از تئاتر ها و تماشاخانه ها بود اما در حال حاضر هیچ رنگ و بویی از تماشاخانه های متعدد ندارد ولی همچنان با گذر از آن خیابان ها می توان رد پای گذشته ها را پیدا کرد.
اکنون که سال ها گذشته است همچنان خبری از اعلام ورود مردم به مدت طولانی به این موزه نشده است.

موزه نصر؛ پروژه نیمه کاره

اوایل دهه 80 بود که مدیریت وقت تئاتر تصمیم گرفت تا تئاتر نصر را با توجه به این که تاریخ هنر نمایشی ایران بود و علاوه بر آن اولین بنای تاسیسی نمایش تئاتر در ایران به حساب می آمد به موزه تئاتر تبدیل کند.

تئاتر نصر در فاز اول که در آن اسناد و مدارک تاریخ تئاتر نصر جمع‌آوری شده بود در یک مراسم افتتاح شد ولی این افتتاحیه زمان زیادی به طول نیانجامید با اینکه آن زمان قرار شد که مابقی کارها نیز انجام شود، اما بعد از گذشت مدتی، مشکلاتی برای بازگشایی این مجموعه به وجود آمد که از جمله این مشکلات می توان به مشکلاتی که برای مالکیت تئاتر نصر به‌ وجود آمد اشاره کرد و به همین دلیل بازسازی‌ها متوقف و درهای  تئاتر نصر بسته شدند.

به خاطر همین مسئله هایی که در مالکیت تئاتر نصر وجود داشت، این تصمیم گرفته شده بود که یک ساختمان دیگری برای ایجاد موزه تئاتر خریداری کنند و ساختمان مهبد در همسایگی تئاتر شهر را خریداری کردند چرا که میخواستند اسناد تئاتر نصر را به محلی امن ببرند زیرا مقداری از اسناد عکس ها و مدارک متعلق به این مجموعه به جای این که در تئاتر نصر باشد در دست افراد به شکل شخصی نگهداری می شود پس نیاز مبرمی به وجود جایی است که تمام این اسناد و مدارک و عکس ها در آنجا نگهداری شود.

تلاش هنرمندان در این تماشاخانه

اخیرا یکی از طراحان صحنه برای تولید فیلم خود نیز برای دکور فیلم خود از بازسازی نمای بیرونی تئاتر نصر استفاده کرده است که برای فیلم سینمایی 《بهشت تبهکاران》 می باشد که هنوز این فیلم سینمایی پخش نشده است.

تئاتر نصر شاهد فعالیت و رشد هنرمندان بسیار زیادی بوده است. در این باره مجید جعفری که یکی از هنرمندان با سابقه تئاتر است، این اعتقاد را دارد که توجه به گذشته تاریخی ایران برای پیشرفت در این عرصه نیاز است. ایشان نشان مدرک درجه یک هنری را دارد و لیسانس بازیگری از دانشگاه تهران و فوق لیسانس از دانشگاه فارابی می باشد. از نظر ایشان بی توجهی به سالن های نمایشی تاریخی باعث از دست رفتن بخشی از حافظه تاریخی نمایش در ایران می شود.

بازیگرانی نظیر مجید جعفری، کیومرث مرادی، محمود عزیزی و حسین رحمانی اعضای گروهی بودند که پیگیری ساخت و ساز تئاتر نصر را به عهده گرفتند آن ها بازسازی تئاتر نصر را کلید زدند و مدیریت این پروژه به کیومرث مرادی داده شده بود کیومرث مرادی نمایشنامه نویس، استاد دانشگاه و کارگردان تئاتر است که تا کنون کارگردان بیشتر از بیست نمایش بوده است.

این تیم حداکثر تلاش خود را برای بازسازی تئاتر نصر می کرد تا هرچه سریع تر بتوانند این اثر تاریخی را نجات دهند البته در آن زمان نیز صندلی های تئاتر نصر به غارت رفته بود و سقفش نیز تخریب شده بود. به مناسبت شروع بازسازی در این تئاتر تیم بازسازی کیومرث مرادی نیز خوشحال بودند و در این تئاتر قدیمی جشن گرفتند اما بعد از این جشن، بازسازی تئاتر نصر به کندی پیشرفت و همه چیز نیز دچار مشکل شده بود. تئاتر نصر جایی است که دوره های مختلفی از بازیگری و تئاتر در آن رخ داده است و همچنین تئاتر نصر خاطره‌های زیادی دارد.

تلاش های هیئت مدیره انجمن های تئاتر آزاد

رئیس هیئت مدیره آقای علی اصغر صباح کوهی قصد داشت به وضعیت تئاتر های تعطیل شده ای مثل تئاتر پارس و تئاتر نصر رسیدگی کند. در آن زمان به تازگی استاد سعدی افشار از جمع هنرمندان دار فانی را وداع خوانده بود و این موضوع بهانه ای شد تا علی اصغر صباح کوهی تصمیمی برای تئاتر نصر بگیرد. ایشان گفته بود که قصد دارد علاوه بر اجرای نمایش های سنتی کلاس های آموزشی نیز در تئاتر نصر برگزار کند.

تئاتر پارس نیز یکی از قدیمی ترین تئاتر های ایران و تهران است که آن هم به مرور در این سال ها به فراموشی سپرده شده است و دیگر یادی از آن و خاطراتش نمی شود. گویا تئاتر نصر خوش اقبال تر از دیگر تماشاخانه های هم زمان خودش است که به هر حال توسط افراد و مسئولین مختلف برای آن فکر هایی کرده بودند.

بازگشایی تئاتر نصر در مدت محدود

در سال ۱۳۹۸ بود که کمیته مردم نهاد پیگیری از خانه های تاریخی تهران این خبر را اعلام کرده بود که در فروردین ماه به مدت محدودی علاقه مندان می توانستند برای حضور در تئاتر نصر وقت قبلی رزرو کنند زیرا استقبال تهرانی ها از این مجموعه خیلی زیاد بود اما ظرفیت تئاتر نصر محدود بود و گنجایش آن تعداد از جمعیت را نداشت اما بعد از آن تئاتر نصر دوباره تعطیل شد و دلیل آن ورود ناگهانی ویروس کرونا و همه گیری آن بود.

این طور که معلوم است گویا بخت با تئاتر نصر یاری نمیکند تا دوباره این تئاتر پیر جان بگیرد و دوباره ایرانی ها با شور و هیجان و ذوق در آن وارد شوند و از درو دیوارش و اسنادش و صندلی های قدیمی اش عکس بگیرند و در دل خودش مردمی را که هنوز تئاتر نصر را به یاد  می اوردند  را جای دهد هنرمندانی که مشتاق بازگشایی مجدد این بنای تاریخی هستند و مردمی که علاقه مند اند از نزدیک تئاتر نصر را لمس کنند.  تئاتر نصر جایی است که برای بازگشایی آن هر بار که تلاشی می شود مجدد به فراموشی سپرده شده است.

صالح پناهی؛ آهنگر تئاتر نصر

صالح پناهی آن زمان که تئاتر نصر پابرجابود، در تئاتر نصر آهنگری و ساخت و ساز دکور را به عهده داشته است. او هر روز با خاطرات این تماشاخانه زندگی می کند.

او تعریف کرده است که از بچگی در این تماشاخانه بزرگ شده است و درست کردن اسکلت های آهنی سقف و پشت صحنه کار او بوده است. افسوس که او هم اکنون به گفته خود دچار آلزایمر شده است اما خاطرات زیادی که از آنجا دارد را از یاد نمی برد با این که دیگر کهولت سن باعث شده از لحظه حال چیزی را نتواند به خاطر بسپارد اما این بیماری نیز نتوانسته گذشته را و تئاتر نصر را  از ذهن او پاک کند و او همچنان از تئاتر نصر تعریف می کند و تماما به یاد روزهایی است که در آنجا آهنگری می کرده و خاطراتش را هر روز به دوش می کشد و از کنار درهای بسته تئاتر نصر عبور میکند، به طبقه دوم این تئاتر خیره می شود. درست جایی که اکنون با خاک زیادی مملو شده است.

او خانه اولش را تئاتر نصر می داند چرا که از کودکی در آنجا بزرگ شده بود و با پیر شدن تئاتر نصر او قد کشیده بود. او می گوید که همه ی عمرش را در این تئاتر زندگی کرده است.

آینده ی تئاتر نصر

تئاتر نصر اکنون نیز نمی تواند پذیرای علاقه مندان خود باشد.

شاید بعد از نابودی کرونا مجدد درباره تئاتر نصر تصمیم گیری شود ولی تاکنون موضوعی در این باره از طرف مسئولین گفته نشده است اما امید آن است که مجدد تئاتر نصر بتواند پذیرای شیفتگان هنر باشد و زحمات تعداد زیادی از هنرمندان و افرادی که تلاش کردند تا این مجموعه را بین مردم برگردانند و از تعطیل بودن آن جلوگیری می کردند تا این اثر قدمت دار را که قدیمی ترین بین تمام تئاترها است و در قدیمی ترین خیابان شهر وجود دارد، از بین نرود و آرزوی تعداد زیادی از افرادی که بازسازی مجدد آن و بازگشایی مجدد آن را داشتند به واقعیت تبدیل شود.

امید آن است که تئاتر نصر بتواند به عنوان موزه و حتی کلاس های آموزشی هنرپیشگی یا حتی برگزاری تئاتر فعالیت کند و مانند گذشته دیگر خاک نخورد و همچنان درهای آن بسته باقی نماند بلکه قابل استفاده و مفید مثل گذشته هایش واقع شود که هزینه ها و تلاش های زیادی که برای مجدد برگرداندن آن شده است نیز بی نتیجه باقی نماند و ثمره ی این تلاش ها و هزینه ها و پیگیری ها را بتوان در دوباره جان گرفتن تئاتر نصر دید.

کلام آخر

تئاتر نصر تنها تئاتر باقی مانده در خیابان لاله زار است که آن هم هر بار بعد از تلاش هایی برای بازگشایی اش مجدد بسته می شود. تئاتر نصر می تواند با برگشت اش و بازگشایی اش هم از نظر اقتصادی برای ایران سودمند باشد و هم از نظر اثار تاریخی برای علاقه مندان به تاریج و هم از نظر هنری برای علاقه مندان به هنر تئاتر مفید واقع گردد و البته از نظر معماری نیز بسیار ارزشمند است و توصیه می کنیم بازدید از آن را از دست ندهید.