موزه عبرت یک ساختمان مخوف در میدان امام خمینی است. این موزه نسبت به دیگر موزه‌های تهران از جهت گردشگری متفاوت است. زیرا بازدید از این موزه به جهت خوش‌گذرانی نبوده و تنها برای درک دوران تلخ و دردناک گذشته است.
موزه عبرت در گذشته
ساختمان موزه عبرت در سال 1311 توسط مهندسان آلمانی بنا شد. این زندان مربوط به سال‌های حکومت رضاخان است و به نوعی اولین زندان مدرن ایران محسوب می‌شود. ساختمان زندان در طول تاریخ برای اسارت گروه‌های مختلفی استفاده می‌شد. در مدت محدودی این زندان را تبدیل به زندان زنان کردند ولی بعدها آن را به زندان کمیته مشترک ضد خرابکاری تغییر دادند. کمیته ضد خرابکاری که به دوران محمدرضا شاه برمی‌گردد، به اسرای سیاسی مربوط می‌شد. این زندانیان سیاسی را در این جا زندانی می‌کردند و شکنجه می‌دادند.
بنای این موزه در چهار طبقه ضد زلزله در قلب شهر تهران قرار دارد. به دلیل شکنجه زندانیان و تاریخ دردناکی که دارد، این زندان را مخوف‌ترین موزه کشور می‌نامند. افراد سرشناس و معروفی در دوران پهلوی دوم در این زندان شکنجه و زندانی شدند. برخی از این چهره‌های سرشناس شامل آیت الله هاشمی رفسنجانی، شهید رجایی، سید محمد بهشتی، اسدالله لاجوردی و رهبر انقلاب حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌شود.
جالب است که بدانید، راهنمایان موزه عبرت از همین زندانیان هستند. آنها تمام لحظات دردناک شکنجه خود را برای شما بازگو می‌کنند. این موضوع می‌تواند تصاویر و بازسازی خاطرات دقیق‌تری را برای شما به وجود بیاورد.
بخش‌های مختلف موزه عبرت
موزه عبرت امروزی شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که قبل از بازدید، باید با هر یک از این بخش‌ها آشنا شوید.
ورودی موزه
در لحظه ورود به زندان، چندین ماشین را می‌بینید که این خودروها همگی مربوط به تعقیب و گریز ساواک بودند. ساواک با خودروهای پژو به دستگیری افراد عادی می‌رفتند و با خودروهای بنز ضدگلوله به تعقیب افراد شرکت کننده در عملیات‌های چریکی و مسلحانه می‌پرداختند. همچنین، دو لیموزین در محل ورودی زندان قرار دارند. یکی از آنها متعلق به تیمسار نعمت الله نصیری، سومین رئیس ساواک و دیگری متعلق به ارتشبد حسین فردوست، رئیس دفتر ویژه اطلاعات ساواک بود.
بلافاصله بعد از تشکیل شکنجه گاه کمیته مشترک ضد خرابکاری ساواک، دیوار ورودی زندان را به محل نصب پلاک مربوط به زندانیان تبدیل کردند. روی این دیوار ورودی، پلاک‌هایی با اطلاعات نام زندانی، شغل و تاریخ دستگیری او قرار دارد. 4004 زندانی به دلیل خیانت به شاه در این شکنجه گاه، شکنجه شدند.
اتاق افسر نگهبان
زندانیان بعد از ورود به محل زندان، با چشمان بسته به اتاق افسر نگهبان منتقل می‌شدند. در این اتاق، مشخصات زندانیان، ثبت و بعد بازرسی بدنی و تحویل وسایل شخصی، همراه با لباس زندان، به زندان می‌رفتند.
کمدهای نگهداری لباس زندانیان
یک قسمت از زندان به کمدهای فلزی زندانیان اختصاص دارد. لباس‌ها و وسائل شخصی زندانیان درون کیسه به داخل کمدها می‌رفتند. این کمدها با توجه به شماره زندانیان، شماره گذاری می‌شد.
عکاس‌خانه
در اتاق عکاس‌خانه، از زندانیان عکس می‌گرفتند تا در پرونده او قرار دهند. برای گرفتن عکس از زندانی، یک ورقه حاوی اطلاعات زندانی را روی بدنش می‌گذاشتند و سپس مأمور عکاس، از او عکس می‌گرفت.
سلول‌های زندان
دو بند عمومی این زندان شامل 18 سلول و چهار بند انفرادی شامل 86 سلول بود. هر سلول بند عمومی چیزی حدود 30 متر با ظرفیت 250 زندانی بود. البته در سال 57، تعداد زندانیان این سلول‌ها خیلی بیشتر از ظرفیت آن افزایش یافت. ساختمان مربوط به سلول‌های انفرادی و عمومی در چهار طبقه با طراحی مدور قرار گرفتند.
تنها وسیله گرمایشی هر سلول، بخاری کارگاهی بدون دودکش بود. این بخاری‌ها تمام فضای سلول را پر از دود می‌کردند و به همین دلیل دیوارهای سلول سیاه می‌شد. زندانیان هر 4 ساعت یکبار اجازه رفتن به دستشویی و هر دوهفته یکبار اجازه رفتن به حمام را داشتند. برای رفتن به حمام، با چشمان بسته به شکل یک صف، دست خود را روی شانه زندانی جلویی می‌گذاشتند و به حمام می‌رفتند. هر حمام به 4 الی 5 زندانی تعلق داشت و مدت استحمام هم 3 الی 5 دقیقه بود.
اتاق شکنجه
در اتاق‌های شکنجه زندان، بیش از 79 مورد تجهیزات برای شکنجه وجود داشت. با استفاده از این تجهیزات، زندانیان را مورد شکنجه قرار می‌دادند. در موزه عبرت امروزی، پیکره‌های نمادین از زندانیان سیاسی را ساخته و در اتاق‌های شکنجه در حال شکنجه دیدن قرار دادند تا درک این موضوع برای بازدید کنندگان ملموس‌تر باشد. برخی از این تجهیزات شکنجه شامل کابل برق، شوک الکتریکی، المنت روی تخت‌های فلزی و انبردست بود. فردی به نام دکتر حسینی یکی از حرفه‌ای‌ترین افراد ساواک در زمینه شکنجه زندانیان این زندان بود.
اتاق ملاقات
در صورتی که اغلب زندانیان این زندان ممنوع ملاقات بودند ولی یک فضا برای ملاقات خانواده برخی از آنها فراهم بود. این فضا دارای یک تور محافظتی در دو طرف بود که زندانی می‌توانست با خانواده‌اش ملاقات کند.
اتاق پانسمان
اتاق پانسمان که در طبقه همکف زندان قرار دارد، به نوعی اتاقی برای ادامه شکنجه بود. در این اتاق، برای پانسمان زخم زندانیان از هیچ گونه داروی بی حسی استفاده نمی‌شد. پزشک اتاق پانسمان ازروی‌عمد، باند خونی خشک شده روی زخم را می‌کند تا زندانی درد بیشتری را متحمل شود.
بند مشاهیر
بند مشاهیر محل زندانی شدن افراد مشهور بود. در موزه عبرت امروزی، مجسمه افراد مشهوری مانند آیت الله طالقانی، شهید بهشتی، شهید رجایی، شهید قدوسی و غیره، در این بند قرار دارد.
اتاق رئیس زندان
اتاق رئیس زندان مجهز به تمام وسائل ارتباطی و تخصصی بود. همچنین، در این اتاق اعضای کمیته عملیات‌های خود را بررسی می‌کردند.
اتاق اسلحه
یکی از اتاق‌های بازدید موزه عبرت، اتاق اسلحه است. در این اتاق تمامی اسلحه‌ها، ابزار جاسوسی و وسایل نظامی نگهداری می‌شد.
اتاق یادبود از زندانیان
اتاق یادبود مربوط به تمام وسایل باقی مانده از زندانیان آن دوران سیاه است. از لباس، کتاب تا کاردستی‌های ساده که به دست زندانیان ساخته شده بود، در این اتاق نگهداری می‌شود.
همچنین، در بند سه موزه عبرت، عکس و اسامی زندانیان این زندان را می‌بینید که روی دیوار قرار دارد.
انواع شکنجه ساواک در موزه عبرت
اتاق‌های شکنجه که در بالاتر معرفی کردیم، در طبقه دوم موزه قرار دارد. برخی از انواع شکنجه ساواک در این اتاق‌ها شامل:
-
شلاق زدن: زندانیان به تخت می‌بستند و شلاق زدن از کف پا شروع می‌شد. در همین حین، اجاقی را در زیر تخت روشن می‌کردند تا شکنجه دردناک‌تر شود.
-
آپولو: زندانی به یک صندلی بسته و یک کلاه آهنی را روی سرش قرار می‌دادند. با شلاق به کف پا ضربه می‌زدند و این روند یکی از وحشتناک‌ترین روش‌های شکنجه بود.
-
کشیدن ناخن‌ها: ناخن‌های دست و پای زندانیان را با انبردست و گازانبر می‌کشیدند.
-
آویزان کردن از سقف: زندانیان به صورت سروته از سقف آویزان می‌شدند و به بدن برهنه آنها شلاق می‌زدند.
-
شکنجه روحی: این نوع شکنجه با پخش برخی موسیقی و صداهای دلهره‌آور انجام می‌شد.
-
شکنجه در حوض زندان: در وسط زندان یک حوض آب وجود دارد که از این حوض برای شکنجه زندانیان استفاده می‌کردند. بدن مجروح آنها را درون حوض آب یخ می‌انداختند.
-
اتاق تمشیت: در اتاق زیر هشت از ابزار مانند شوک الکتریکی برای شکنجه استفاده می‌کردند. آنها را به شقیقه، لب، سینه و دهان وصل می‌کردند و به زندانیان شوک می‌دادند.
-
قفس داغ: قفس داغ بسیار کوچک بود و زندانی را با بدن برهنه به داخل قفس می‌انداختند. یک بخاری برقی در زیر قفس روشن می‌کردند تا به مرور بدن زندانی در قفس بسوزد.
-
برخی دیگر از شکنجه‌ها شامل تجاوز، لگد زدن به شکم زن باردار، خاموش کردن سیگار روی بدن و غیره.
موزه عبرت و معماری آن
همان‌طور که گفته شد، اینجا یکی از جالب ترین موزه های تهران است. چون معماری آن به دست معماران آلمانی طراحی شد که در ادامه به نکات مهم در معماری آن می‌پردازیم.
این ساختمان هیچ راه فراری ندارد. معماری موزه عبرت به گونه‌ای طراحی شده که زندانی در حین فرار، راه ورود و خروج خود را گم کرده و گیر بیفتد.
تهویه هوا این ساختمان بسیار پیچیده است. زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های بسیار گرم و سوزان دارد. این موضوع تحمل زندگی در این زندان را برای زندانیان سخت می‌کرد.
نکته جالب‌تر در معماری این زندان، عدم خروج و ورود صدا به آن جا است. یعنی هیچ صدایی از زندان به بیرون نمی‌رفت و هیچ صدایی از بیرون به داخل زندان نمی‌آمد. به همین دلیل، تا سال‌ها مردم از وجود زندان ساواک در قلب شهر خبر نداشتند. البته در داخل زندان صداهای شکنجه‌ها به خوبی پژواک داشت.
اطلاعات تکمیلی برای بازدید از موزه عبرت
اگر با مطالعه این مقاله، همچنان به بازدید از موزه عبرت علاقه‌مند هستید، ادامه مقاله را مطالعه کنید.
آدرس موزه عبرت
تهران، میدان امام خمینی، خیابان شهید یارجانی، پلاک 11
شماره تماس
66722096-7
ساعات بازدید
ساعات بازدید از موزه عبرت در نیمه اول سال، 9 صبح تا 13 و 14 تا 17 عصر است
ساعات بازدید از موزه عبرت در نیمه دوم سال، 9 صبح تا 12 و 13 تا 16 عصر است.
بازدید در همه روز هفته حتی جمعه‌ها هم امکان‌پذیر است.
هزینه بلیت
هزینه تهیه بلیت ورودی به موزه برای اتباع ایرانی 3000 هزار تومان و برای اتباع خارجی 10000 هزار تومان است.
محدودیت سنی
بازدید این موزه برای کودکان و افرادی با بیماری‌های قلبی مناسب نیست. محدودیت سنی برای بازدید از موزه عبرت، افراد بالای 15 سال است. به طور کلی، اگر روحیه حساسی دارید، پیشنهاد می‌شود که به این موزه نروید.
در آخر
موزه عبرت به دلیل بازسازی خاطرات سیاه زندانیان در آن سال‌ها، بسیار تیره و تاریک است. پس قبل از بازدید این موزه، خود را برای دیدن لحظاتی دلخراش آماده کنید.