موزه هنرهای معاصر تهران یکی از سرشناس‌ترین و ارزشمندترین موزه‌های ایران است. موزه هنرهای معاصر تهران به لحاظ محل جغرافیایی در استان تهران، پایتخت کشور زیبایمان واقع‌شده است.
قدمت ساخت موزه هنرهای معاصر تهران به دهه ۵۰ شمسی برمی‌گردد. با توجه به اطلاعاتی که از این موزه در دست است، این مکان در گوشه‌ی غربی پارک لاله در خیابان امیرآباد شهر تهران بنا شد و پس از ۹ سال که از ساخت آن می‌گذشت، برای نخستین بار افتتاح‌شده است.
بنای موزه توسط کامران دیبا نقاش، شهرساز، معمار مدرن و تحصیل‌کرده فرنگ که اصالتاً هم ایرانی است، ساخته‌شده است. کامران دیبا فارغ‌التحصیل معماری و شهرسازی از دانشگاه هاروارد است و جایزه‌های بسیاری نیز در این زمینه کسب نموده است. کامران دیبا موزه هنرهای معاصر تهران را با الهام گرفتن از بادگیرهای کویری ایران که هنوز هم بناهایی به این شکل در استان یزد موجود است و با آمیختن سبکی مدرن از معماری، طراحی کرده است.
وی افزون بر موزه کارهای معماری و ساخت فرهنگسرای نیاوران و دانشجو، پارک شفق و بناهای شخصی مربوط به خاندان پهلوی را به دلیل نسبت خانوادگی آن‌ها با شاه بانو، شخصاً بر عهده داشته است.
موزه هنرهای معاصر تهران چه جور موزه‌ای است؟
این موزه مقصد امروز گردشگری ماست. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد موزه هنرهای معاصر تهران یکی از موزه‌های معروف ایران است. این موزه جذاب یکی از مراکز مهم در داشتن آثار هنری مدرن در دنیا به‌حساب می‌آید. آثار بسیار ارزشمند هنری موجود درون موزه هنرهای معاصر تهران در قاره آسیا، با همتایان اروپایی و آمریکایی خود به رقابت می‌پردازد. این سبک موزه خود سبکی جذاب است بدین گونه که می‌توان آثار هنری خارج از جهان غرب را در یک کشور آسیای شرقی مشاهده کرد.
این موزه یکی از مخازن و گنجینه‌های هنر مدرن در خارج از محدوده جغرافیایی اروپا و آمریکای شمالی است که همچون صندوقچه گنجی بسیار با ارزش در قلب این سرزمین قرار دارد و متعلق به تمام مردم این خاک و بوم است.
موزه نوگرا
موزه هنرهای معاصر تهران جزء پنج تا ده مجموعه مهم درزمینه‌های هنر نوگرا یا به‌اصطلاح هنر مدرن در دنیا شناخته می‌شود که درون‌مایه آن به وجود آوردن جریان‌های اصلاح‌طلبانه فرهنگی در زمینه‌های هنری است. منشأ این تفکر و منشأ این جریان به اواخر قرن ۱۹ هجری قمری بازمی‌گردد.
آثار موجود در این موزه شامل کارهای مهم و نمادهایی از جنبش‌های هیجان‌نمایی انتزاعی، پاپ آرت، مینیمالیسم، مفهومی و فورتورئالیسم است که تأکید هنری بیشتر این اثرها بر قدرت غالب انسان به بهبود و ایجاد تغییرات لازم در محیط پیرامون خود، با به‌کار بردن علم و آزمون‌های عملی است. همین امر بیانگر این مطلب است که موزه هنرهای معاصر تهران، کلکسیونی بسیار مهم و جامع از هنر نوگرا و معاصر ایران و پیشرو در حفظ و نگهداری آثار این اتفاق خطیر در دنیای مدرن است.
موزه هنرهای معاصر تهران دارای گنجینه‌ی دائمی است که در آن بیش از سه‌هزار اثر ارزشمند و فاخر جمع‌آوری‌شده از نخبگان و هنرمندان هنرهای تجسمی، نگهداری می‌شوند. همین‌طور نزدیک به ۴۰۰ عدد از این آثار دارای ارزش استثنایی و بی‌همتایی هستند. حال اگر بخواهیم از میان آثار مهم این موزه به‌کارهای شاخصی اشاره‌کنیم گوگن، رنوار، پیکاسو، ماگریت، ارنست، پولاک، وارهول، لویت و جاکومتی مثال‌های بسیار بارزی برای این موضوع است.
گنجینه این موزه از اموال عمومی ایرانیان به شمار می‌رود. قیمت کل آثار موجود در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران پس از ارزش‌گذاری چیزی در حدود ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار تخمین زده‌شده است. در حال حاضر موزه هنرهای معاصر تهران جزء یکی از واحدهای معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
گفتنی است که موزه هنرهای معاصر تهران یکی از محل‌هایی است که با گنجینه‌های ارزنده‌ای که دارد ما را کشوری ثروتمند در زمینه‌های هنر نوگرا و معاصر در گرداگرد دنیا مشهور نموده است.
اطلاعات کلی از موزه هنرهای معاصر تهران
در راه رسیدن به موزه هنرهای معاصر تهران مقداری هم در مورد تاریخچه این موزه نیز هم مطالعه می‌کنیم. از قرار معلوم این موزه در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی با پشتیبانی دفتر مخصوص فرح دیبا شاه بانوی وقت ساخته‌شده است. کار ساخت این موزه ۹ سال به طول انجامید.
موزه هنرهای معاصر تهران در پارک لاله قرار دارد که در آن زمان پارک فرح نامیده می‌شد. پارک لاله از بوستان‌های بزرگ شهر تهران از که به درخواست فرح پهلوی در سال ۱۳۴۵ تأسیس شد. این منطقه پیش از آن منطقه‌ای نظامی بوده و در اختیار ارتش قرار داشت و در ابتدا باغ جلالیه نامیده می‌شد. که محلی برای سوارکاری و رزمایش‌های ارتش پهلوی بود.
مساحت این پارک حدود ۳۵ هکتار است گیاهانی که در این پارک به چشم می‌خورند عبارت‌اند از چنار، اقاقیا و کاج. وجود این موزه در داخل این پارک زیبا و خاطره‌انگیز تهران در منطقه ۶، موجب شده تا افراد زیادی سالانه از این مکان که ارزش ملی دارد، دیدن کنند.
ساختار کلی موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر تهران ساختمانی ساخته‌شده از جنس سنگ و بتن است که در میان باغی زیبا قرارگرفته است. مساحت کلی آن روی‌هم‌رفته، همراه باغ‌های اطراف، به مساحت ۸۵۰۰ مترمربع بناشده است.
مساحت سطح کلی دیوارهای موزه ۲۵۰۰ مترمربع است زیربنای این موزه بیش از ۵۰۰۰ مترمربع است. درب اصلی این موزه در خیابان کارگر و در ضلع غربی موزه هنرهای معاصر تهران باز می‌شود. این موزه دارای درب‌های دیگری در پارک لاله نیز هست که دربی صرفاً خدماتی و مختص کارکنان است. به‌طورکلی ساختمان این موزه در بخش جنوبی فضای سبز موزه ساخته‌شده است.
قسمت‌های مهم موزه را گالری‌ها تشکیل می‌دهند. موزه هنرهای معاصر تهران جمعاً و روی‌هم‌رفته ۹ گالری دارد. گالری که مخصوص نمایش آثار نقاشان و هنرمندان بین‌المللی است. در ۶ گالری دیگر نیز نمایشگاه‌های موقتی و فصلی سالانه برگزار می‌شود. تمام این گالری‌ها در امتداد یکدیگر قرار دارند و با مشاهده یکی به دیگری خواهید رسید. طراحی داخلی موزه هنرهای معاصر تهران شامل فضاهایی باز و راهروهایی مشابه با بناهای تاریخی و نظامی است که در دوران پهلوی ساخته‌شده است و گالری‌ها را به هم وصل می‌کنند. این راهروها گردش شمارا در موزه کامل کرده و به‌آرامی آثار هنرمندان مختلف را در نظر شما نمایان می‌کنند. همان‌طور که از آثار هنری پیداست ظاهراً هدف این نوع طراحی داخلی موزه هنرهای معاصر تهران، تقویت ارتباط میان انسان‌ها و فعالیت‌های آن‌ها باهم بوده است.
معماری بیرونی موزه هنرهای معاصر تهران
در تعریف از موزه هنرهای معاصر تهران چیزی که بیشتر از همه به چشم می‌خورد و باید به آن پرداخت، معماری این موزه است. معماری این موزه به دلیل نمای بیرونی و معماری داخلی آن بسیار خاص است. ساختمان این موزه دارای یک معماری نوین است که به طور همزمان از معماری سنتی ایرانی هم الهام گرفته است. همچنین در برخی قسمت‌های این موزه مفاهیم فلسفی هم گنجانده‌شده است.
کامران دیبا عنوان معمار موزه هنرهای معاصر تهران در ساخت این بنا از بعضی از عناصر معماری سنتی ایران مثل چهارسوق، گذرگاه و هشتی استفاده کرده است و در مقابل در ساختمان این موزه از معماران غربی همچون لوکوربوزیه و فرانک لوید رایت نیز الهام گرفت.
کامران دیبا پس از ساخت این بنا از آن به‌عنوان بنایی منحصربه‌فرد در کشورهای عربی و اسلامی یادکرده است. وی همچنین در طراحی داخلی موزه به موزه هنرهای مدرن نیویورک نیز نیم نگاهی داشته است. دیبا مراحل طراحی سازه موزه را با الگو از خوسپ لوئیس سرت در اثر فونداسیون مگ از آثار لوئی‌کان که دارای عرفان نهادینه در خود هستند، بنا نهاد.
دیبا تعدادی مجسمه برنزی نیز در محوطه اطراف این موزه نصب کرد این مجسمه‌ها به سفارش او توسط پرویز تناولی ساخته‌شده بودند.
تحلیل معماری موزه هنرهای معاصر تهران
دیبا در ابتدا قصد تقلید از سبک‌های خارجی را در ساخت موزه داشته ولی چون بودجه گشتن و گذار و بازدید از موزه‌های مختلف دنیا را به او نداده بودند مجبور شده تا از سبکی محلی در طراحی موزه استفاده کند و درنهایت با مقداری تغییر چهره‌ای مدرن نیز به آن بدهد. و در میان سبک‌های معماری داخلی ایران او سبک معماری شهرهای کویری را پسندید. سبکی برگرفته از پشت‌بام‌های گلی و گنبد و طاق‌های مرسوم روستایی. ویژگی جذاب سبک معماری کویری وجود نورگیرها و بادگیرهای آن است. بدین‌وسیله نور را از فضای بیرون به داخل مجموعه می‌آورد و خود فضایی هنری و فوق‌العاده را پدید می‌آورد. هرچند این بادگیرها توانایی گردش باد در مجموعه را هم دارند اما امروزه به خاطر بستن پنجره‌های انتهای بادگیرها فقط نور را به داخل موزه هنرهای معاصر تهران می‌آورد.
معماری داخلی موزه هنرهای معاصر تهران
معماری داخلی موزه همانند معماری بیرونی آن هیجان برانگیز است. درون این موزه یک معماری گیج‌کننده و البته جالب دارد. همزمان درحالی‌که ما انتظار یک معماری داخلی سنتی شبیه به معماری بیرونی ساختمان را داریم اما چیزی که ما را شگفت‌زده می‌کند این است که داخل موزه کاملاً مدرن طراحی‌شده است. ساختمان موزه هنرهای معاصر تهران به‌صورت یک راهرو مارپیچ است که ما را با شیب کم به درون زمین می‌برد. در ابتدا پس از کمی گذر از راهرو، گالری شماره یک قرارگرفته است و به همین ترتیب بقیه گالری‌ها هم به‌مرور سر راهمان سبز می‌شوند.
وجود چهار بادگیر بزرگ روی اولین گالری نور زیادی را به درون مجموعه هدایت می‌کند و پس‌ازآن بادگیرهای کوچک‌تر در گالری‌های دیگر به چشم می‌خورند. گالری شماره یکم و پنجم بسیار شبیه به هم و البته با بقیه گالری‌ها تفاوت دارند. و به دلیل همین تفاوت این دو گالری به‌عنوان گالری‌های اصلی موزه هنرهای معاصر به شمار می‌روند.
هنگام بازدید از موزه هنرهای معاصر تهران گشت‌وگذار از گالری شماره یک آغاز و مجدد در انتهای مسیر به همان ختم می‌شود. این گالری یا نگارخانه دارای یک قاعده ۸ ضلعی نیمه منظم و طاقی بلند است. کتاب‌فروشی و رستوران مجموعه موزه نیز متصل به گالری اول هستند. در میانه موزه هم یک فضای خالی با چند ستون است که مارپیچ به دور آن می‌گردد. در کف این ماه‌پیکر اثر مدرن از هنرمند ژاپنی، به نام نوریوکی هاراگوچی به نام ماده و فکر که در ایران ساخته‌شده است به چشم می‌خورد. این اثر بسیار مانند حوض‌خانه‌های بومی است که از قدیم همیشه در زیرزمین ساختمان‌ها بوده است وقتی از بالا به آن نگاه می‌کنیم به‌صورت آینه‌های بزرگی به نظر می‌رسند.
بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران
فرایند بازسازی در بناهای با قدمت بالا اتفاق مرسوم می‌باشد که این روزها در میراث فرهنگی ایران برای حفظ و نگهداری موزه‌های کشور انجام می‌شود. فرایند بازسازی این موزه در اردیبهشت‌ماه سال ۹۷ کلید خورد و به‌منظور بازسازی‌های عمقی و اساسی برای مدتی تعطیل شد. مدت یک سال و اندی، مدت‌زمانی بود که برای تحویل آن برآورد شده بود. اما به دلیل مشکل‌ها و پیچیدگی‌های عملیات عمرانی و اجرایی و اهمیت موضوع امنیت و حفاظت از آثار ملی و افزون بر این شیوع کووید ۱۹ در جهان، این پروسه مدت دو سال و نیم به طول انجامید و سرانجام در اواخر بهمن‌ماه سال ۱۳۹۹ برای بازدید عموم مجدداً گشایش یافت.
بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران به دلیل وجود آثار فاخر و گران‌بها به این صورت بود که در ابتدا باید با انتقال این مجموعه به گنجینه‌های موقت آغاز می‌گشت. پس‌ازآن کارهای اساسی ساختمان ازجمله عایق‌بندی سقف‌ها و کف‌ها، در و پنجره‌ها، تعبیه سامانه تهویه، ایجاد نورپردازی‌های جدید و تعمیرات چاه‌های فاضلاب که شامل فاز عمرانی بازسازی بود، آغاز شد. طراحی سامانه امنیتی و اطفاء حریق هوشمند ازجمله موارد مهمی بود که در بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران، باآن‌همه آثار گران‌بها، نباید از قلم می‌افتاد که این مرحله نیز پس از فاز یک عمرانی به خوبی انجام گردید.
حیاط میانی موزه
حیاط میانی این موزه در راستای شمال_جنوب و عمود بر محور ورودی موزه کشیده شده است. فضاهای باز و حیاط میانی موزه هنرهای معاصر تهران شکلی نامنظم دارند. شمای کلی حیاط آن در نتیجه پس و پیش‌های قرارگیری حجم گالری‌هاست. دو گالری شماره‌های ۱ و ۵ در ورودی شیشه‌ای رو به حیاط دارند. در داخل این حیاط ترازهای گوناگون ارتفاعی وجود دارد که دارای سکوهایی با ارتفاع مختلف است و پله‌هایی که در آن تعبیر شده سکوها را به هم می‌پیوندد. در میان سکوها حوض چهارگوش قرار دارد که در محور اصلی حیات قرار دارد.
دیواره‌های ساختمان موزه هنرهای معاصر تهران بسیار بسته و همانندی دژی محکم ساخته‌شده‌اند. رنگ مصالح به‌کاررفته در نمای بیرونی ساختمان سنگ‌های نارنجی‌رنگ هستند. علت اصلی انتخاب این رنگ به آن خاطر است که نما را سنگین و سنتی نشان داده و به شکل یک بنای تاریخی در ذهن‌ها ثبت نماید. قسمت دایره رنگ نورگیرها با ورق‌های مسی پوشانده شده است و شیشه‌های انتهای نورگیرها تیره‌رنگ است. وقتی در میان این موزه قدم می‌زنید متوجه می‌شوید که دیواره‌های سنگی با قاب‌بندی بتنی و ترکیبات آن‌ها باعث به وجود آمدن رنگ و بوی معماری کاه‌گلی_کویری ایران شده است.
کتابخانه تخصصی موزه هنرهای معاصر تهران
این موزه دارای یک کتابخانه تخصصی است کتابخانه تخصصی موزه در پایان شیب‌راهی که به بخش امور اداری و هنری می‌رسد واقع‌شده است. در این کتابخانه بیش از ۵۰۰۰ جلد کتاب فارسی و غیرفارسی وجود دارد که زمینه‌های مختلف هنری همچون معماری، نقاشی، طراحی، ارتباط تصویری، عکاسی، سینما و… محتوای کلی این کتاب‌ها را شامل می‌شوند. نحوه استفاده از این کتاب‌ها به شکلی است که تنها اعضای عضو شده در آن می‌توانند از این کتاب‌ها استفاده کنند. البته عضویت در این کتابخانه به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و اختصاص به گروه‌های مختلف دانشجویان و پژوهشگران در رشته هنر دارد.
در این کتابخانه همانند سایر کتابخانه‌ها در بخش نشریات علاوه بر نشریات فرهنگی هنری داخلی نشریات خارجی نیز در موضوع‌های مرتبط در دسترس است.
دسترسی
برای آمدن به این موزه واقع در خیابان کارگر می‌توانید با مترو به میدان ولیعصر خیابان فاطمی بیایید و تا خیابان کارگر را با تاکسی طی کنید. همچنین اگر در مترو میدان انقلاب پیاده شوید، می‌توانید با تاکسی‌های خیابان کارگر به مقابل موزه برسید. برای آمدن به موزه هنرهای معاصر تهران به‌وسیله اتوبوس نیز می‌توانید از خطوط میدان آزادی_میدان هفت‌تیر و همچنین میدان آزادی_میدان ولیعصر استفاده کنید. این خطوط اتوبوس در جنوب پارک لاله ایستگاه دارند و پس از پیاده شدن تنها فاصله‌ی پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای با موزه هنرهای معاصر تهران دارید. برای اطلاع از ساعت کاری موزه هنرهای معاصر تهران تنها کافی است به اطلاعات موجود در گوگل‌مپ و یا صفحات این موزه در اینترنت مراجعه کرده و اطلاعات لازم را کسب کنید.
بازدید از موزه هنرهای معاصر تهران می‌تواند یک خاطره‌ای به یاد ماندنی را برای شما در کنار عزیزانتان به ارمغان بیاورد. شناسایی آثار فاخر ملی و همچنین بازدید موزه‌های هنری و فرهنگی شهر تهران چه برای کسانی که در این شهر زندگی می‌کنند و چه کسانی که علاقه‌مند به گردشگری در این شهر هستند، به‌عنوان یک حرکت فرهنگی و اجتماعی، بسیار قابل‌احترام است.
این موزه به دلیل معماری اعجاب‌برانگیز و شما را به خود جذب می‌کند و وقتی وارد آن می‌شوید با دیدن آثار هنری نقاط مختلف دنیا این امکان را برای شما مهیا می‌کند تا با ذهنیت اهالی فرهنگ و هنر در چهار گوشه عالم آشنا شوید. اگر مقصد بعدی گردشگری شما موزه هنرهای معاصر تهران است، پیشاپیش حسن انتخاب شما را برای تفریحی مفرح، در یک روز تعطیل تحسین می‌کنیم. با خانواده خود به موزه هنرهای معاصر تهران سر بزنید.