دبیرستان فیروز بهرام یکی از آن جمله دبیرستانهای تاریخی شهر تهران است که ثابت میکند گاهی زیبایی و قدمت تاریخی یک دبیرستان، با یک بنای تاریخی و هنری برابری میکند. این دبیرستان یک دبیرستان معمولی نیست. این دبیرستان تقریباً ۹۰ سال پیش تأسیس شده و جزو یکی از دبیرستانهای تاریخی و زرتشتی در تهران به شمار میرود. در زمان اوج و شکوفایی علمی در تهران در میان یکی از زبانزدترین دبیرستانهای تهران بوده است. این دبیرستان ازلحاظ علمی با دبیرستان البرز که یکی از مراکز معتبر و قدیمی آموزشی در تهران است، برابری و رقابت میکردند.
در طی سالهای مختلف فعالیت این دبیرستان ، افرادی فارغالتحصیل شدند که هرکدام به نحوی در سرنوشت علمی، سیاسی و اقتصادی کشور ایران نقشآفرینی نمودند. هزینه ساخت این دبیرستان توسط شخصی به نام بهرامجی بیکاجی که یکی از زرتشتیان سرشناس در هند بود، بهطور تمام و کمال تأمین و پرداخت شد.
این دبیرستان از قدیمیترین ساختمانهای آموزشی در سطح پایتخت است که در خیابان میرزا کوچک خان قرارگرفته است. این خیابان در سمت جنوبی خود به خیابان جمهوری میرسد. با توجه به شرایط و عدم امکان ورود همه و محدودیتهای ترددی موجود، ورودی دبیرستان فیروز بهرام در ضلع شرقی بنای ساختمان واقعشده تا فقط از طریق خیابان میرزا کوچک خان قابلدسترسی باشد.
مدرسه فیروز بهرام یکی از یادگاریهای سخاوتمندانه بهرامجی بیکاجی است که به احترام به شخصیت او و فرزند مرحومش، فیروز بهرام بیکاجی یا به مختصر همان فیروز بهرام نامگذاری شده است. فرزند این زرتشت سرشناس، در سن اندکی فوتشده بود. بهطوریکه او در آغاز شهریور سال ۱۲۷۴ شمسی برابر ۲۲ آگوست ۱۸۹۵ میلادی در بمبئی هند متولدشده و در هشتم دیماه ۱۲۹۴ برابر با ۲۹ دسامبر ۱۹۱۵ جهان را بدرود گفته است و داغ او تا به ابد بر روی قلب پدرش ماند.
تاریخچه دبیرستان فیروزبهرام تهران
فیروز بهرام بیکاجی، فرزند پسر یکی از زرتشتیان سرشناس و ثروتمند هندوستان بود. پدر او بهرامجی بیکاجی نام داشت. فیروز بهرام که در شهریور ۱۲۷۴ خورشیدی در هندوستان متولد شد، به دلیل داشتن خانوادههای متمول از امکانات و شرایط بسیار مناسبی در سنین مختلف خود برخوردار بود. برای مثال او فرد تحصیلکردهای در دانشگاههای اروپایی بود و برای ادامه تحصیلات خود کشور انگلستان را انتخاب نمود.
او بسیار علاقهمند به سفر بود و به دلیل امکانات رفاهی و مالی که داشت، این امر بدون هیچ محدودیتی برای او سهل و ممکن بود. اما سرانجام او در جریان جنگ جهانی اول که بسیاری از مناطق جهان در گیر و دار جنگ بودند، عازم سفری در دریای مدیترانه شد. متأسفانه به خاطر عدم در نظر گرفتن شرایط جنگ در تاریخ هشتم دیماه ۱۲۹۴ شمسی در هنگام سفر یک اژدر به کشتیاش برخورد کرد و موجب غرق شدن کشتی با تمام وسایل و همراهان شد. اژدر از آن جمله سلاحهای پرتابی انفجاری بود که در طی جنگ جهانی در حملات آبی مورداستفاده کشورها قرار میگرفت.
تصمیم به ساخت دبیرستان فیروز بهرام
پس از گذشت هفده سال از فوت فیروز بهرام بیکاجی در سال ۱۳۱۱ شمسی، بهرامجی بیکاجی تصمیم گرفت مقداری از اموال خود را صرف امور خیریه و ساخت مدرسه کند. مکانی که برای ساخت مدرسه انتخاب کرد، قطعه زمینی بود که مالکیت آن در آن زمان به انجمن زرتشتیان تهران دادهشده بود. درنهایت بهرامجی با صرف هزینهای در حدود هفتاد هزار رو پیه ساختمانی زیبا بهمنظور استفاده علمی فرهنگی ،به یاد فرزند مرحوم خود در آن قطعه از زمین بنا نمود و نام آن را دبیرستان فیروز بهرام گذاشت.
شروع ساخت دبیرستان فیروز بهرام آنچنان هم بیسروصدا و در سکوت نبود. مراسم کلنگ زنی دبیرستان فیروز بهرام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۳ خورشیدی در کنار برپایی جشن به همان مناسبت در مکان زمین انجمن زرتشتیان تهران انجام شد. سنگ بنای آنهم توسط وزیر معارف یا همان رئیس آموزش پرورش کنونی که نیرالملک هدایت نام داشت، گذاشته شد.
در این مراسم کلنگ زنی به مناسبت آغاز ساخت ساختمان فیروز بهرام، دینشاه ایرانی که رئیس بخش انجمن زرتشتیان ایران_بمبئی بود، همچنین رابیندرانات تاگور، شاعر و فیلسوف هندی و نیز به همراه چند تن از وزرا و بزرگان زرتشتی ایران حضور داشتند. دینشاه و تاگور ازجمله افراد آگاه و باسوادی بودند که در سال ۱۳۱۱ شمسی طی سفری به ایران، در جشن بنا نهادن سنگ دبیرستان فیروز بهرام شرکت نمودند.
افتتاح مدرسه
ساختمان مدرسه فیروز بهرام با سرپرستی اردشیر کیامنش همراه با کمکهای بیدریغ ارباب کیخسرو شاهرخ در مدتزمان اندکی آماده و افتتاح شد. ساخت دبیرستان فیروز بهرام ۹ ماه به طول انجامید و سرانجام در تاریخ دوم دیماه ۱۳۱۱ گشایش و بهرهبرداری آن با موفقیت انجام شد. کاربری اولیه دبیرستان فیروز بهرام با توجه به تنظیمات اخذشده، مختص به دانشآموزان دختر بود. اما پس از گذشت مدت چهار سال، دبیرستان دیگری به نام انوشیروان دادگر ساخته شد و دانش آموزان دختر فیروز بهرام به آن منتقل شدند و پسازآن کاربری دبیرستان فیروز بهرام به پسرانه تغییر پیدا کرد.
نخستین مدیر که دبیرستان فیروز بهرام به خود دید، سهراب سفرنگ نام داشت. سهراب سفرنگ یکی از اعضای انجمن زرتشتیان بود. او به مدت یازده سال دبیرستان فیروز بهرام را به خوبی مدیریت کرد. افراد شاغل به تحصیل در این دبیرستان در سال اول پانصد و هفتاد و پنج نفر بودند. از میان این جمعیت ۱۵۴ تن از آنها پیرو دین زرتشت بودند.
معماری دبیرستان
معماری دبیرستان فیروز بهرام به دوران پهلوی بازمیگردد. معماری ساختمان دبیرستان فیروز بهرام همچون ساختمان کتابخانه مجلس و ساختمان مرکزی بانک ملی ایران طراحی و اجراشده است. بنیانگذار ساخت تمامی این ساختمانها، شخصی به نام کیخسرو شاهرخ بود که با توجه به ویژگیهای معماری خاصی که او در ساخت و سازها انتخاب میکرد بهراحتی از دیگران قابلتمییز بود.
ارباب کیخسرو یا همان شاهرخ یکی از نمایندگان زرتشت در یازده دوره مجلس شورای ملی《 از دوره دوم تا دوازدهم》 حضور فعال داشت و برای مدتی هم رئیس انجمن زرتشتیان ایران شد. یکی از چهرههای بنام و برجسته جامعه زرتشتی ایران بود که در تاریخ معاصر ایران از او به خوبی یاد میشود. او که به درستکاری و سلامت مالی معروف بود، در طول حیات چندین مدرسه و دبیرستان از خود به یادگار گذاشت.
معمار دبیرستان فیروز بهرام آقای جعفرخان معمارباشی بود. او در طراحی ساختمان دبیرستان از اسلوبهای هخامنشی بهره برد. در ساخت این دبیرستان تاریخی در دوره پهلوی همچون بناهایی مانند کاخ شهربانی و سردر باغ ملی، تلفیقی از معماری اصیل و کهن ایرانی و معماری مدرن اروپایی استفادهشده است که در جامعه معماری به سبک معماری نئوکلاسیک مشهور است. یکی از ویژگیهای برجسته این سبک استفاده از اصل قرینهسازی بنا در جهتهای مختلف آن است.
این امر در دبیرستان فیروز بهرام نیز بهصورت قرینهسازی درصحنه نمایش شمالی، جنوبی، شرقی و غربی بنا به چشم میخورد. گچبری یکی از هنرهای وابسته و توأمان با معماری است که در هر دوره از تاریخ شکل و شیوه اجرای خاصی داشته است. مصالح مورداستفاده اجرای نمای دبیرستان فیروز بهرام، گچ بود. فرمهای زیبای گچبریهای بهکاررفته در سقف دبیرستان فیروز بهرام، ازجمله ویژگیهای ارزشمند و بارز معماری آن به شمار میرود.
مصالح بهکاررفته در دبیرستان فیروز بهرام
نمای خارجی ساختمان از جنس آجر است و به پیروی از قانون تقارنی که در بدنه ساختمان وجود دارد، کاملاً متقارن ساختهشده است. الگوی پنجرههای قاب شده در تمام نمای قابلمشاهده دبیرستان فیروز بهرام دائماً تکرار شدهاند. قوسهای بکار رفته در پنجرههای ساختمان یادآور معماری زیبای قاجاری است. علاوه بر آجر مسئله دیگری همچون کاشی، سنگ و گچ نیز در طراحیهای داخلی و خارجی دبیرستان استفادهشده است. در قسمت ورودی ساختمان راهروی وجود دارد که سنگ بنای آن به طول ۱٫۵ متر و عرض یک متر، آن هم از جنس مرمر تهیهشده و متون بسیار زیبایی از قول شاهرخ با خط نستعلیق بر روی آن حک گردیده است. متن حکشده بر روی سنگ به شرح زیر است:
اهورا
این دبیرستان که از دهش رادمنش بهرامجی بیکاجی به یادگار فرزند روانشادش فیروز که در آغاز شهریور ۱۲۷۴ خورشیدی برابر ۲۲ اوت ۱۸۹۵ میلادی در بمبئی زاییده شده و در هشتم دیماه ۱۲۹۴ برابر با ۲۹ دسامبر ۱۹۱۵ جهان را بدرود گفته است، بنام دبیرستان فیروز بهرام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۱ خورشیدی بر روی زمین انجمن زرتشتیان پایهگذاری شده و به سرپرستی نیکاندیش اردشیر کیامنش ساخته و به رهنمونی و دستیاری این بنده آغاز و انجام و در دوم دیماه ۱۳۱۱ خورشیدی گشایشیافته برای برخورداری نونهالان و پاس و پایندگی جاویدانی به انجمن زرتشتیان شهر تهران برگزار شد.
کیخسرو شاهرخ
در بالای پنجرهها و سردر نیز کتیبههای فیروزهای رنگ از جنس کاشی و سنگ قرار گرفتند که بر روی یکی از آنها تصویر اهورامزدا همراه با آرمان همیشگی دین زرتشت:《 پندار پاک، گفتار راست و کردار نیک》 نوشتهشده است.
امکانات دبیرستان فیروز بهرام
دبیرستان فیروز بهرام در زمان تأسیس یکی از بینظیرترین دبیرستانها از جهت داشتن تجهیزات و امکانات مطلوب علمی پژوهشی بوده است. این دبیرستان مجهز به کتابخانه بسیار بزرگی است که در آن دو هزار و پانصد جلد کتاب با موضوعات مختلف علوم ریاضی فیزیک، ادبیات، فلسفه، هنر و رمانهای داستانی نگهداری میشوند. بخشی از کتابخانه دبیرستان فیروز بهرام به نگهداری نشریات داخلی منتشرشده در پایاننامهها، تحقیقات علمی دانشجویان معماری و مرمت آثار تاریخی که با موضوع و محوریت دبیرستان فیروز بهرام است، اختصاص دادهشده است. این قسمت برای نخستین بار در سال ۱۳۷۷ توسط چهرههای شناختهشده جامعه زرتشتیان بازگشایی شد و آغاز به فعالیت نمود.
از دیگر امکانات دبیرستان فیروز بهرام وجود تالارهایی است که مجهز بهتمامی امکانات صوتی و تصویری بهروز هستند. همچنین آزمایشگاههای تخصصی در رشتههای مختلف فیزیک و شیمی با تمامی امکاناتی برای آزمایشهای مختلف در این دبیرستان فراهمشده است. دبیرستان فیروز بهرام همچنین دارای کارگاه کامپیوتر است که دانش آموزان در این محل به آموختن نحوه کار تخصصی با ابزارهای دیجیتال میپردازند.
فعالیتهای ادبی دبیرستان فیروز بهرام
برای نخستین بار در سالهای ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۰ به اصرار چند نفر از دانش آموزان و با تأییدیه نهایی کمالالدین جناب، ریاست آن زمان دبیرستان فیروز بهرام، انجمن ادبی تشکیل شد و اولین رئیسی که برای این مجموعه ادبی انتخاب شد، آقای اسماعیلپوروالی بود که با پیشرفتهای خود بعدها سمت سردبیری روزنامه روزگار نو را بهدست آورد.
انجمن ادبی دبیرستان فیروز بهرام دارای کمیسیونهای مختلفی بود و برای هرکدام از آنها، توسط رأیگیری در میان دانش آموزان رئیسی انتخاب میشد. کمیسیونهای مختلف انجمن ادبی عبارت بودند از:
کمیسیون موسیقی. کمیسیون نیست که در دو گروه موسیقی شرق و غرب را آماده و بر روی صحنه نمایش در دبیرستان فیروز بهرام میبردند.
کمیسیون نمایش. در این کمیسیون همهساله نمایشهایی با فیلمنامههایی که توسط خود دانشآموزان تهیه میشد و البته توسط خود آنان به اجرا در میآمد، آماده میشد. در کمیسیون نمایشی غلامحسین صالح یار و منوچهر انور که خودشان کارگردان و نمایشنامهنویس سرشناسی بودند، کمکهای فراوانی در این زمینه به دانشآموزان میکردند.
کمیسیون نشریه. تشکیل کمیسیون نشریه قدم خوبی برای ترغیب و افزایش ذوق و انگیزه دانشآموزان به این حرفه در آینده بود. هرسال مجلات و نشریاتی پیرامون موضوعات و اخبار دبیرستان منتشر میشد. نشریات آذرخش، شعله بهرام و سالنامههای فیروز بهرام نام تعدادی از آن نشریات است. در حال حاضر نیز دبیرستان فیروز بهرام دوهفتهنامه دارد که توسط دبیران، مدیران و دانش آموزان اداره میشوند.
کمیسیون هنرهای زیبا. در این کمیسیون استعدادهای هنری و نقاشی دانشآموزان پرورش پیدا میکند و در آینده هنرمندان خوب و خوشذوقی را تحویل جامعه میدهند.
کمیسیون کتابخانه. این کمیسیون به مدیریت کتابخانه و امورات مربوط به آن میپردازد. در زمان تحصیل ایرج افشار که بعدها پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران شد، در دبیرستان بهرام ریاست این کمیسیون به او دادهشده بود.
این انجمن ادبی فعالیتهای خود را با جدیت دنبال میکردند و با پروبال دادن به استعدادهای دانشآموختگان خود افراد بزرگی را برای آینده تربیت مینمودند. انجمن ادبی دبیرستان فیروز بهرام هرسال دو الی سه شخصیت سیاسی و فرهنگی مانند حاج علی رزمآرا را به دبیرستان دعوت میکرد تا با سخنرانیهای آنها امید و انگیزه دانش آموزان تقویت و دوچندان شود.
مرمت و بازسازی مدرسه فیروز بهرام
هر بنای تاریخی با گذر زمان به دلایل مختلف دچار آسیبهای جدی میشود. دبیرستان فیروز بهرام هم از این قاعده مستثنا نبود. به همین خاطر اولین بازسازی و مرمت ساختمان دبیرستان بهرام در سال ۱۳۷۲ باهمت و کمک دو برادر زرتشتی به نامهای فریدون و مهربان، همچنین رستم فرخنده و صدالبته حمایت انجمن زرتشتیان ایران به انجام رسید. تمامی فعالیتهای بازسازی این مرکز آموزشی تحت نظر سازمان میراث فرهنگی کشور انجام میشد.
در پروژه مرمت و بازسازی دبیرستان فیروز بهرام بیشتر سقفها، دیوارها، کاشیکاریها و کتیبههای نمای ساختمان، فرش کفها و در و پنجرههای چوبی مورد بازبینی و مرمت تخصصی قرار گرفتند و تا حد قابل قبولی احیا شدند. پس از گذشت سالها سرانجام در سال ۱۳۹۱ آزمایشگاه شیمی دبیرستان فیروز بهرام توسط خانواده آرش جاماسبنژاد، برای شادی روح فرزند مرحومشان مورد بازسازی قرار گرفت. این بازسازیهای مرحلهای در سال ۱۳۹۲ هم ادامه یافت و کارگاه رایانه دبیرستان فیروز بهرام با هزینه و تلاشهای فرزندان بهرام بهرامی بازسازی و بازگشایی شد.
جشن هشتاد سالگی دبیرستان فیروز بهرام
همانطور که در این مقاله تا به اینجا اشاره شد، دبیرستان فیروز بهرام قدمتی قریب به ۹۰ سال دارد. در هفتم دیماه سال ۱۳۹۱ جشنی در تالار دبیرستان به مناسبت هشتادسالگی بنیانگذاری دبیرستان فیروز بهرام ترتیب داده شد. بسیاری از دانش آموزان قدیمی و جدید، معلمان، اساتید، کارمندان و مدیران در این مراسم حضور پیدا کردند و همگی باافتخار در کنار یکدیگر این روز را به شادی ثبت کردند. چهار نسل از افرادی که دانشآموخته دبیرستان فیروز بهرام بودند در طی این جشن با تعریف یادها و در خاطرات خود فضای دلنشین و خاطرهانگیزی را برای حضار مهیا نمودند. مراسم هشتاد سالگی بنیانگذاری دبیرستان فیروز بهرام در کمال زیبایی برگزار شد و کیک این جشن توسط افراد برگزیده از نسلهای مختلف دانشآموختگان بریده شد.
در همان روز جشن هشتاد سالگی رئیس هیئتمدیره جامعه فیروز بهرام در مورد نحوه و دلیل به وجود آمدن نشان فیروز بهرام صحبت کرد و با دعوت از قدیمیترین دانشآموختگان فیروزه بهرام، مدیر فیروز بهرام پس از انقلاب و مدیر وقت دبیرستان، از نشان فیروز بهرام رونمایی کرد. نشان فیروز بهرام بهصورت پلاک سینه و به رنگ طلایی بود و توسط یکی از دانشآموختگان همان دبیرستان طراحی و تولیدشده بود.
فارغالتحصیلان دبیرستان فیروز بهرام
ابراهیم ویکتوری (پژوهشگر فضایی، نویسنده)
احمد شاملو (شاعر)
اسماعیل پوروالی (روزنامهنگار و سردبیر روزنامه روگار نو)
انوشیروان هدایت (از شاگردان یحی عدل و پایهگذار بخش جراحی بیمارستان شریعتی)
ایرج افشار (ریاست کتابخانه ملی ایران و مرکز اسناد دانشگاه تهران)
بابک افشار (موسیقیدان و آهنگساز)
بوذرجمهر مهر (پزشک و نماینده مجلس)
بیژن جلالی (شاعر)
پرویز شهریاری (ریاضیدان و از چهرههای ماندگار)
پرویز صانع (ریاست دانشکده حقوق دانشگاه ملی ایران)
پرویز مینا (از مدیران رده بالای شرکت نفت)
تورج نگهبان (شاعر، ترانهسرا و نویسنده)
حسنعلی منصور (نخستوزیر دوران پهلوی)
حسین فکری (سر مربی سابق تیم فوتبال ایران)
حمید عنایت (پژوهشگر حوزه علوم سیاسی)
حمیدرضا پهلوی (آخرین فرزند رضا شاه پهلوی)
رستم شهزادی (سخنران، نویسنده و مؤبد موبدان زرتشتی)
سبکتکین سالور (نویسنده و فیلمنامهنویس)
سیّد حسین نصر (ریاست دانشگاه شریف)
سیروس ذکا (مترجم و روزنامهنگار)
شاپور ریپورتر (رئیس شبکه سازمان اطلاعاتی بریتانیا در ایران)
شمس الدین مفیدی (وزیر سابق علوم و آموزش عالی)
عزتالله فولادوند (مترجم نامی آثار فلسفی)
عباس اکرامی (روزنامهنگار مربی فوتبال و بنیانگذار باشگاه شاهین تهران)
عبدالرضا انصاری (وزیر کشور دوران پهلوی)
عزّت الله نگهبان (پدر باستانشناسی ایران)
علی جوان (نفر دوازدهم در لیست ۱۰۰ نابغه برتر زنده جهان، مخترع لیزر گازی)
علی نخجوان (اولین فرمانده پدافند هوایی ایران)
غلامحسین صالحیار (روزنامهنگار)
علاءالدین پازارگادی (نویسنده و مترجم)
فرهنگ مهر (ریاست سابق دانشگاه پهلوی شیراز)
فریدون رهنما (سینماگر)
فریدون مجلسی (دیپلمات سابق وزارت امورخارجه)
کمال الدین جناب (از مدیران و پیشگام فیزیک هستهای ایران)
محمد سریر (موسیقی دان و رئیس خانه موسیقی ایران)
محمدعلی حکیم الهی فریدنی (ادیب، شاعر و از دانشمندان و فرهنگیان مشهور)
مسعود برزین (روزنامهنگار و رئیس سابق رادیو و تلویزیون ملی ایران)
منوچهر جمالی (فیزیکدان، فیلسوف، شاعر، تاریخدان و پژوهشگر)
منوچهر انور (کارگردان، نویسنده، گوینده و مترجم)
مهرداد بهار (نویسنده و پژوهشگر)
مهرداد پهلبد (وزیر سابق فرهنگ و هنر ایران)
هوشنگ صانعی (معاون سابق دانشکدهٔ هنرهای زیبا و معماری دانشگاه تهران)
هوشنگ کاووسی (کارگردان، نویسنده و منتقد سینما)
هوشنگ نهاوندی (وزیر علوم و ریاست دانشگاه تهران در دوران پهلوی)
یحیی ذکا (ایرانشناس و پژوهشگر تاریخ ایران)
علینقی عالیخانی (وزیر اقتصاد)
دبیرستان فیروزبهرام تهران کجاست؟
دبیرستان فیروز بهرام ازجمله بناهای تاریخی و آثار دیدنی استان تهران است که در منطقه ۱۲ شهرداری واقعشده است. این دبیرستان در خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان قرار دارد. در حال حاضر امکان بازدید از فضای داخلی مدرسه بهعنوان مکان دیدنی وجود ندارد و فقط بازدید از فضای بیرونی آن مجاز است.
دبیرستان فیروز بهرام ازلحاظ جغرافیایی در نزدیکی مراکز معروف مانند بازار موبایل چهارسو و پاساژ علاءالدین قرارگرفته است. نزدیکترین ایستگاه مترو به این دبیرستان ورودی سوم مترو ضلع جنوب غربی میدان فردوسی است. نزدیکترین ایستگاه اتوبوس به آنجا هم، ایستگاه سی تیر است که دسترسی به این دبیرستان را برای گردشگران آسان میسازد.
امیدواریم از خواندن این مقاله لذت و استفادههای لازم را برده باشید. حتماً ما را از نظرات و تجربیات خود در دبیرستان زیبا و تاریخی فیروز بهرام باخبر کنید.