پرسه در کوچه و پس‌کوچه‌های تهران و معماری اصیل خانه‌های قدیمی این شهر، ما را به عمارت عین الدوله رسانده است. عمارت عین الدوله مربوط به دوران قاجار می‌شود و شاهد وقایع تاریخی مهم و تأثیرگذاری در طول چند قرن اخیر بوده است. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا در مورد عمارت عین الدوله از گذشته تاکنون، بیشتر بدانید.
بنا و باغ عین الدوله یک عمارت اعیانی اما درعین‌حال ساده و ییلاقی بوده که در دو طبقه ساخته‌شده است. در طبقه همکف عمارت یک شاه‌نشین بسیار زیبا با سقف آینه‌کاری شده وجود دارد. چهره گذشته محیط پیرامون این عمارت همواره سرسبز و پر از باغ بوده است به‌طوری‌که باغات تمامی منطقه اطراف عمارت را پوشش می‌دادند. قدمت این ساختمان به اواخر دوران قاجاریه باز می‌گردد. مالکیت این عمارت به یکی از افراد سرشناس و تاریخی انتصاب شده است که وزیر سه تن از پادشاهان دوران قاجاریه در دوره‌های مختلفی بوده است. این عمارت سال‌ها بعد از ساخت توسط خاندانی به نام هروی خریداری شد. این عمارت به مدت طولانی حتی تا چندین سال قبل هم در تملک خاندان هروی بود. آنها از این عمارت به‌عنوان یک مکان ییلاقی برای استراحت و تفریح استفاده می‌کردند.
این عمارت همواره به شکل امروزی نبوده و در بازه‌های زمانی مختلفی تغییر شکل‌هایی روی آن اعمال‌شده است. تغییرات این عمارت در چندین مرحله به انجام رسیده است. برای مثال بالکن طبقه دوم عمارت بعدها ساخته و به آن اضافه‌شده است. در مراحل بعدی بازسازی و تغییرات عمارت عین راه پله‌ها ساخت و تکمیل شدند. همچنین با توجه به خواسته صاحبان عمارت چندین اتاق جدید به آن اضافه شد تا این مکان محل مناسبی برای سکونت دائم و حتی موقت یک خانواده به‌طور اختصاصی مهیا شود.
سرگذشت عمارت عین الدوله و صاحبانش
همان‌طور که از نام عمارت استنباط می‌شود، این باغ و عمارت محل سکونت عین الدوله و خانواده او بوده است. این اول یا همان شاهزاده عبدالمجید میرزا، صدراعظم دوره مظفرالدین شاه قاجار و از مخالفان سرسخت جریان مشروطیت در ایران بود. او همچنین در دو نوبت موفق شد تا وزیرالوزرای ایران در زمان احمدشاه شود.
عین الدوله وزیر بسیار مستبدی برای مظفرالدین شاه بود. بسیاری از طرفداران آزادی‌خواه و مبارزان این جبهه در زمان مشروطیت، توسط او شکنجه و یا راهی زندان شدند. وی نوه فتحعلی شاه بود و در سال ۱۲۶۴ شمسی در تهران به دنیا آمد. ناصرالدین‌شاه قاجار که از استعدادهای او باخبر بود او را به خدمت مظفرالدین شاه به تبریز فرستاد. در آنجا عین الدوله موردتوجه خاص بزرگان واقع شد. مظفرالدین شاه که از عملکرد او راضی بود، دختر خود فخرالسلطنه را به عقد او درآورد و لقب عین الدوله را پس از آن زمان به او داد.
مظفرالدین شاه پس از به حکومت رسیدن عین الدوله را حاکم تهران و سپس وزیر داخلی ایران نمود. مدتی بعد عده‌ای از علما و تجار که از شیوه استبدادی و سخت‌گیرانه او در اداره امور به تنگ آمده بودند، اعتراض خود را به محضر شاه عرضه کردند. طولی نکشید که اعتراض آنها به ثمر نشست و موجب برکناری او از این مقام شد.
عمارت عین الدوله در زمان احمدشاه
عین الدوله برای مدت طولانی پس از برکناری از کابینه قاجاریه کناره‌گیری کرد. سپس با روی کار آمدن احمدشاه، عین الدوله دگربار به مسائل دولتی ورود پیدا کرد و در کابینه احمدشاه مسئولیت وزارت داخلی به او سپرده شد. علیرغم تمامی مخالفت‌ها و عملکرد او در زمان مشروطیت و سنگ‌اندازی های او برای عدم موفقیت این نهضت، عین الدوله در زمان قحطی شدیدی که در ایران اتفاق افتاده بود، از کمک به مردم آسیب‌دیده خودداری نکرد بلکه با تمام وجود به میدان آمد و حتی تعدادی از املاک او برای کمک به مردم ایران در گرو‌ی تاجران و بازاریان قرار گرفتند.
عین الدوله مرد آزاده‌ای بود و هیچ‌گاه در هیچ زمینه‌ای به بیگانگان متوسل نگردید. در پایان عمر خود، پس از کودتای اسفند ۱۲۹۹ از قدرت برکنار شد و مقدار بسیاری از اموال خود را از دست داد. طلبکاران قسمت عمده‌ای از اموال او را مصادره نمودند و از طرفی وارث بالغی هم نداشت تا بتواند ثروت پدر را مدیریت کرده و آن را باز پس بگیرد.
حاصل ازدواج عین الدوله با دختر مظفرالدین شاه تنها یک پسر بود که به شمس الملک معروف بود. عین الدوله در زمان حیات خود باغ و عمارت را در منطقه مبارک‌آباد آن زمان بنا نهاد. موقعیت جغرافیایی مبارک‌آباد خارج از حصار ناصری تهران بود. تاریخ ساخت باغ عمارت عین الدوله بین سال‌های هزار و سیصد تا هزار و سیصد و ده هجری بود که به دستور شخص عین الدوله احداث شد.
عمارت عین الدوله ازجمله اموالی بود که توسط بصیر الدوله هروی در سال‌های پایانی عمر عین الدوله خریداری شد. بصیر الدوله هروی پس از دریافت این عمارت شروع به بازسازی و احیای آن نمود. پس از انجام بازسازی‌های لازم این عمارت به مکانی برای اقامت خاندان هروی تبدیل شد. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت تاریخی باغ عمارت عین الدوله حضور و برپا بودنش در هر دو دوره قاجاریه و پهلوی است.
عمارت عین الدوله محل کنفرانس تهران
اگر شما به مطالعات در زمینه‌های تاریخی علاقه‌مند باشید، حتماً نامه عمارت عین الدوله برای شما آشنا خواهد بود. در میان تمام جاذبه‌های گردشگری یک بنا چه به لحاظ تاریخی و قدمت چه به لحاظ معماری و فضاسازی آن، گاهی یک رویداد تاریخی مهم می‌تواند یک بنا را برای همیشه در حافظه تاریخ ثبت کند. سرگذشت که در عمارت عین الدوله رقم خورد روایت از گذشته سخت این سرزمین دارد.
در عمارت عین الدوله بود که فرانکلین روزولت، ژوزف استالین و وینستون چرچیل باهم ملاقات کردند. این واقعه تاریخی مهم در سال ۱۹۴۳ میلادی اتفاق افتاد و این کنفرانس به کنفرانس تهران معروف شد و سرنوشت جنگ جهانی دوم را کاملاً تغییر داد.
در پاییز سال ۱۳۲۲ شمسی که جهانیان ازجمله ایرانیان در گیر و دار جنگ جهانی دوم بودند، فراهمایی تحت عنوان کنفرانس تهران تشکیل شد. روزهای ششم تا نهم آذرماه همان سال، کنفرانس تهران چهارمین کنفرانس بزرگ سران کشورهای آمریکا انگلیس و شوروی بود، به‌صورت کاملا سری برگزار شد که محوریت اصلی آن انجام توافقاتی برای سرانجام و چهره جهان پس از جنگ جهانی دوم بود. سران سه کشور آمریکا انگلیس و شوروی سابق طی درخواستی در این کنفرانس حضور پیدا کردند و پیرامون مسائل ایران و جهان پس از جنگ صحبت‌هایی صورت گرفت. آنچه به‌عنوان بیانیه پس از کنفرانس تهران منتشر کردند، این بود که متفقین و دولت‌ها ملزم شدند تا مواردی را تحت عنوان این بیانیه بپذیرند. موارد این بیانیه به شرح زیر بود:
دولت‌ها باید استقلال و تمامیت ارضی ایران را به رسمیت می‌شناختند.
تا پایان جنگ جهانی دوم نیروهای سه کشور موردبحث در ایران باقی خواهند ماند.
تأمین تمامی ضررها و زیان‌های اقتصادی که طی این جنگ‌ها به ایران واردشده بود، توسط این سه کشور برعهده‌گرفته شد.
نیروهای ایرانی حق تعرض و اعتراض و حتی محاکمه سربازان خارجی ساکن در داخل کشور را به‌هیچ‌عنوان نداشتند. این مورد در ادامه مسیر برای ملت ایران بسیار مشکل‌ساز شد و سختی‌های بسیاری را به مردم ایران تحمیل نمود.
عمارت عین الدوله در زمان معاصر
تا پیش از سال ۱۳۷۶ عمارت عین الدوله تحت مالکیت نوه بصیر الدوله قرار داشت. وارث بصیر الدوله، شیرین هروی فرزند دکتر نصرت هروی بود. پس از مرگ بصیر الدوله دیگر عمارت همانند روزهای اول خود نبود. به دلیل فرسودگی و قدمت بالای عمارت عین الدوله و انجام نشدن رسیدگی‌هایی لازمی که هر بَنای تاریخی نیاز داشت، عمارت عین الدوله به‌صورت مکانی متروک درآمده بود. خانم هروی که وارث این میراث باارزش بود سرانجام تصمیم گرفت باغ عمارت عین الدوله را به شهرداری تهران واگذار کند تا عموم مردم بتوانند از آن به‌عنوان اثر تاریخی بازدید کرده و از زیبایی‌های آن بهره‌مند شوند.
عمارت عین الدوله پس از شناسایی و انجام بررسی‌های لازم سرانجام در تاریخ چهارم تیرماه ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران با شماره ۲۰۴۲ به ثبت رسمی رسید. شهرداری تهران هم پس از انتقال مالکیت این عمارت در بهار سال ۱۳۸۶ هجری شمسی مصادف با جشن صدسالگی تأسیس شهرداری《بلدیه سابق》 پس از انجام بازسازی‌های تخصصی عمارت عین الدوله آن را افتتاح کرد و در دسترس همه‌ی مردم قرار داد.
عمارت عین الدوله و هنر مجسمه‌سازی
امروزه عمارت عین الدوله به مرکز فعالیت‌های مجسمه‌سازی شهر تهران تبدیل‌شده است و وظیفه و رسالت اصلی آن تأمین و تهیه مجسمه و آثار حجمی و هنری برای پایتخت است. به طوری که هر مجسمه‌ای که در سطح شهر تهران مشاهده می‌شود، در این مکان برای ساخت و پرداخت آن تصمیم‌گیری شده است.
در سال ۱۳۸۷ سازمان زیباسازی شهر تهران، فضای داخلی عمارت عین الدوله را با وسایل خاصی تجهیز نمود و در فضای خارجی آن بازسازی‌های لازم را انجام داد.
پس از اتمام مرمت و بازسازی عمارت، از این مکان برای فعالیت‌های خود، درزمینهٔ گسترش هنرهای شهری و فعالیت‌های هنری بهره‌برداری کرد.
هفتمین سمپوزیوم مجسمه‌سازی تهران که به‌تازگی خاتمه پیداکرده است در مکان عمارت برگزار شد. در این سمپوزیوم قرار شد تا آثار حجمی که در آن ساخته می‌شوند، به‌عنوان نمادهایی از هنر معاصر ایران، در قسمت‌های مختلف شهر به نمایش گذاشته شوند.
سمپوزیوم مجسمه‌سازی تهران دو هدف و محور اصلی را دنبال می‌کرد. اهداف این اتفاق فراهم ساختن شرایط مطلوب برای عینیت بخشیدن به ایده‌های هنری و هنرمندان ایرانی و بهره‌برداری حداکثری از این ایده‌ها برای تلطیف فضای شهری است که سالانه در حال برگزاری است. در سال ۱۳۹۵ در بخش اصلی این سمپوزیوم چهارده هنرمند خارجی و هشت هنرمند ایرانی شرکت کردند. از بهار سال ۱۳۹۰ به بعد هم آثار حجمی انتزاعی به معابر شهر تهران راه پیدا کرد و به شهر جلوه ویژه و متفاوت‌تری بخشید.
اصولاً مجسمه‌ها همانند روحی هستند که به کالبد بی‌جان شهرها جان می‌بخشند. حضور مجسمه‌ها در سطح شهر به‌عنوان اثر هنری می‌تواند در زیبایی محیط اطراف ما نقش بسزایی داشته باشند. این مجسمه‌ها با یادآوری نقشهای هویتی و ایجاد خاطرات جمعی در میان مردم سطح کیفی فضا و محیط‌های شهری را افزایش می‌دهند. مجسمه‌ها جزو محدود المان‌های شهری هستند که وقتی یک گردشگر با آن مواجه می‌شود، در بازگشت از آن شهر برای مدت طولانی در خاطره‌اش باقی می‌ماند.
ساختمان باغ عین الدوله
باغ و عمارت عین الدوله از بَناهای تاریخی یکی از آثار ملی ایران عزیزمان به شمار می‌رود. زمان تأسیس این عمارت زیبا در دوره قاجاریه بوده است. این بنا هم‌اکنون در خیابان جمالی واقع در محله پاسداران در شهر تهران، همانند کتاب سخنگویی است که تاریخ را روایت می‌کند.
عمارت عین الدوله دارای یک عمارت تشریفاتی، استخر بسیار بزرگ، باغ سرسبز و زیبا و همچنین منظره‌ای دل‌چسب در اطراف عمارت است. هنگام ورود به این مکان نخست وارد فضای سبز باغ عمارت می‌شوید. صحنه زیبایی که در مقابل خود می‌بینید، استخر بزرگ و پرآبی است که حس طراوت خاصی به محیط باغ بخشیده است. ازجمله رسوم و سنت جالبی که در معماری بَناهای خاص و تاریخی ساخته‌شده در دوران پهلوی و قاجاریه رعایت شده، وجود حوض و یا استخر بزرگ تقریباً در محلی وسط آن مکان دیدنی است. بزرگی و یا کوچکی حوض و استخرها بستگی به محیط اجرای پروژه دارد. در میان باغ عمارت عین الدوله، در داخل استخر بزرگ آن سکوهای به شکل جزیره ساخته‌شده که بسیار ایده خلاقانه‌ای دارد. این جزیره‌ها قبلاً توسط پل فلزی کوچکی به هم متصل می‌شدند.
نزدیک‌تر که می‌رویم بَنای عمارت زردرنگ عین الدوله در زیر نور زیبای خورشید خودنمایی می‌کند. مساحت کلی عمارت عین الدوله یازده هزار و نهصد متر است و زیر بنایی به شکل مستطیل دارد که مساحت آن ۸۰۰ مترمربع است. عمارت عین الدوله چهار درب ورود و خروج دارد. به این صورت که دو درب اصلی آن در ضلع شمالی و جنوبی، دو درب فرعی آن در ضلع‌های غربی و شرقی قرارگرفته است.
عمارتی بی‌نظیر
از زیبایی‌های باغ عین‌الدوله که بگذریم، زیبایی عمارت عین الدوله با آن گچ‌بری‌ها و طرح و نقشهای زیبایش غیرقابل‌انکار است. و اگر شما هم حتی ذره‌ای به هنر علاقه‌مند باشید، می‌توانید ساعت‌ها به آن گچ‌بری‌ها که در نهایت ظرافت طراحی و اجراشده است، خیره بمانید. نقاشی دیوارهای این عمارت همراه آینه‌کاری و قاب‌بندی‌هایی که برای تزیین اجرا می‌شد، در اکثر آثار تاریخی باقیمانده از دوران گذشته وجود دارد. این موضوع حاکی از آن است که معماری اصیل ایرانی همواره در طول سالیان دور نیز بسیار فاخر و پرطرفدار، حتی در میان خود ایرانیان بوده است. الحق هم که در منحصربه‌فرد نمودن عمارت‌های تاریخی حرف بسیاری برای گفتن دارد.
بصیر الدوله مالک دوم عمارت، چندین بار آن را تعمیر و بازسازی نمود. در اولین تعمیرات بازسازی عمارت، یک هال بزرگ در ضلع شمال شاه‌نشین افزوده شد. همین امر موجب گسترش فضا در محل ورودی عمارت عین الدوله شد. افزودن فضای جدید در این هال بزرگ، این امکان را مهیا کرد تا در طبقه دوم شرایط برای ساخت یک بالکن بزرگ هموار شود.
در سری دوم بازسازی و تعمیرات عمارت راه‌پله‌ای که در سمت ضلع شمال شرقی عمارت قرار داشت را به سمت ضلع غربی ساختمان انتقال داد. علاوه بر آن مجدد با توسعه و افزایش فضای هال در ضلع شمالی، این امکان مهیا شد تا چندین اتاق در گوشه‌های آن ساخته شوند. این اتاق‌ها که در دو طرف حال واقع شدند، کاملاً به‌صورت قرینه نسبت به یکدیگر هستند. از دیگر اقدامات تعمیری بصیر الدوله اقدام به ساخت سرویس بهداشتی و حمام اختصاصی، در قسمت میانی طبقه همکف در عمارت بود.
نگارخانه برگ
در همان سال‌های ابتدایی پس از افتتاح باغ عمارت عین الدوله، از سال‌های ۱۳۸۷ به بعد، سازمان زیباسازی شهر تهران علاوه بر اینکه قسمت داخلی و خارجی عمارت را با وسایل لازم تجهیز نمود یک محیط جدیدی را در عمارت عین الدوله تعریف کرد. این محیط جدید در فضای داخل عمارت عین الدوله قرار گرفت و نام نگارخانه برگ بر روی آن گذاشته شد. نگارخانه برگ محل بسیار مناسبی برای بازدید از آثار هنری موجود در این عمارت زیبا است. نگارخانه برگ هم‌اکنون در شمار معتبرترین و باسابقه‌ترین کارخانه‌ها در کل کشور قرار دارد.
در اقصا نقاط عمارت مجسمه‌های هنری مختلفی به‌خصوص چهره انسان‌های تأثیر گذار در تاریخ ایران وجود دارد. به هنگام بازدید از این مجسمه‌ها چهره این افراد سرشناس توجه شما را به‌طور ناخودآگاه به خود جلب کرده و حضور آنها در عمارت عین الدوله یاد و خاطره آنان را تا ابد زنده نگه می‌دارد.
دسترسی
باغ عمارت عین الدوله ازجمله بَناهای تاریخی به‌جامانده از دوران پهلوی و قاجاریه است و در میان عمارت‌های تهران، در ردیف مکان‌های جذاب و دیدنی قرار می‌گیرد. اما به دلیل کم‌لطفی‌های رسانه‌ای و رسیدگی که در مورد آن شده، باعث کاهش و عدم توجه گردشگران و علاقه‌مندان به مکان‌های تاریخی به عمارت عین الدوله شده است. گفتنی است که هم‌اکنون امکان بازدید از فضای داخلی عمارت عین الدوله وجود ندارد و گردشگران تنها می‌توانند از محیط خارجی عمارت بازدید کنند. اما این وعده نیز وجود دارد که در صورت تسریع در امر مرمت و بازسازی عمارت عین الدوله، اجازه ورود و بازدید از داخل برای همگان نیز فراهم می‌گردد.
ساعات بازدید از عمارت عین الدوله همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل رسمی و جمعه‌ها است و بازدیدکنندگان می‌توانند از ساعت ۸ صبح تا ۱۶ عصر از این عمارت جذاب دیدن کنند.این عمارت عین الدوله در خیابان پاسداران قرارگرفته است. برای دسترسی به این عمارت می‌توانید با استفاده از مترو خود را به ایستگاه حسین‌آباد برسانید. این ایستگاه در خط ۳ مترو قرار دارد. شما پس از پیاده شدن می‌توانید با استفاده از تاکسی‌های خطی میدان هروی در خیابان وفا منش، سر خیابان جمالی پیاده شده و به عمارت برسید. همچنین می‌توانید مسیر مترو تا عمارت را به مدت ۱۵ دقیقه پیاده‌روی کنید. اتوبوس‌هایی هم که در محور میدان هروی و پاسداران تردد می‌کنند هم می‌توانند شما را به عمارت عین الدوله برسانند.
امیدواریم اوقات خوب و خوشی را در عمارت زیبا و تاریخی عین الدوله سپری کنید و تجربیات و خاطراتتان را با ما نیز به اشتراک بگذارید.