ایران بهشت علاقه‌مندان به تاریخ است. چراکه در سرتاسر این کشور پهناور، مکان‌های تاریخی مربوط به همه‌ی ادوار خودنمایی می‌کنند. همچنین بسیاری از آثار و وسایل تاریخی نیز در موزه‌های متعددی نگهداری می‌شوند. تهران شهری با موزه‌های تاریخی بسیاری است که بازدید از آن‌ها بخشی از گذشته‌ی این سرزمین را برای نسل‌های گوناگون زنده می‌کند.
یکی از موزه‌های باارزش و زیبا و دیدنی، موزه آبگینه و سفالینه ایران در تهران است.
موزه آبگینه و سفالینه ایران، موزه‌ی تخصصی شیشه‌ها و سفال‌های باارزش کشف‌شده در ادوار مختلف تاریخ است. موزه آبگینه و سفالینه ایران که به‌اختصار به موزه‌ی آبگینه نیز شناخته می‌شود، سیر تحول و پیشرفت صنعت شیشه و سفال را در ادوار مختلف ایران نشان می‌دهد. امروز می‌خواهیم به‌اتفاق دوستان به موزه آبگینه و سفالینه ایران سری بزنیم. دیدن آثار هنری به‌خودی‌خود آرامش خاصی به ما می‌دهد چه رسد به اینکه همه آثار هنری را بتوانیم یک جا ببینیم.
بازدید از موزه آبگینه و سفالینه ایران
موزه آبگینه و سفالینه ایران یکی از موزه‌های پرطرفدار شهر تهران است که همواره پر از بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است. از موزه آبگینه و سفالینه ایران سالانه به‌طور متوسط بیش از ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر بازدید می‌کنند. البته هرزمانی که به موزه آبگینه و سفالینه ایران سر بزنید، بازدیدکنندگان خارجی را می‌بینید که با شور و اشتیاق در موزه آبگینه و سفالینه ایران می‌گردند.
بسیاری توصیه می‌کنند اگر مهمان خارجی دارید، موزه آبگینه و سفالینه ایران را جزئی از گزینه‌های گردشی برای مهمانتان قرار دهید. موزه آبگینه و سفالینه ایران، یک مکان دوست‌داشتنی برای اهالی هنر ایرانی و یکی از ۱۰ موزه‌های برتر ایران است.
موزه آبگینه کجاست؟
عمارت قوام‌السلطنه که اکنون به موزه آبگینه و سفالینه ایران در تمام شهر تهران شناخته می‌شود در خیابان امام خمینی، خیابان سی تیر، نرسیده به خیابان جمهوری، پلاک ۵۹ قرار داشته و طاق قوسی شکل ورودی این باغ و درختان بلند آن، آن را متمایز می‌کند.
موزه آبگینه و سفالینه ایران در یک محله تاریخی در منطقه ۱۲ شهر تهران جای دارد. خیابان سی تیر یا قوام‌السلطنه سابق، با کوچه‌های تنگ و خانه‌های کلنگی و بَناهای قدیمی خود، که البته اکنون دیگر خیلی از آن‌ها نوسازی شده‌اند، خیابانی معروف و قدیمی است. این خیابان علاوه بر جای دادن موزه آبگینه و سفالینه ایران در خود، مکان‌های دیدنی و قدیمی دیگری را نیز در خود جای‌داده است. مثلاً موزه‌ی علوم و فنون، موزه‌ی ملی ایران، آتشکده‌ی آدریان و کلیسای پطرس مقدس.
همچنین کافه‌ها و رستوران‌های سنتی و غرفه‌های غذاهای خیابانی نیز از جاذبه‌های این خیابان قدیمی و خوشمزه است. موزه آبگینه و سفالینه ایران که اولین موزه‌ی شیشه و سفال در ایران به‌حساب می‌آید، در یک عمارت تاریخی و مربوط به دوران حکومت قاجار واقع‌شده است که خود این عمارت به‌تنهایی کوله‌باری از اتفاقات تاریخی و زیبایی‌های معماری را به دوش می‌کشد.
سرگذشت عمارت موزه آبگینه و سفالینه ایران
عمارت موزه آبگینه و سفالینه ایران مربوط به دوران قاجاریه است. عمارت زیبای موزه آبگینه و سفالینه ایران در ابتدا خانه مسکونی احمد قوام بود که در دهه ۱۲۹۰ شمسی و توسط استاد علی‌محمد معمارباشی ساخته شد و تا سال‌ها به‌عنوان منزل و دفتر کار قوام مورداستفاده قرار گرفت.
احمد قوام یک سیاستمدار کارکشته ایرانی بود که دو بار در زمان احمدشاه قاجار و سه بار هم در زمان محمدرضا پهلوی نخست‌وزیر شد. قوام تا سال ۱۳۳۱ در این عمارت مجلل سکونت داشت و مشغول کارهای اداری و سیاسی خود بود؛ اما در همین سال عمارت وی و تمامی دارایی‌اش توسط مجلس وقت توقیف و به دولت واگذار شد.
این عمارت شخصی زیبا (موزه آبگینه و سفالینه ایران) در سال ۱۳۱۳ یعنی بعد از مرگ قوام توسط پسرش به سفارت مصر فروخته شد و از عمارت قوام تا سال ۱۳۵۱ به‌عنوان سفارت مصر استفاده شد.
رابطه ایران و مصر، پس‌ازآنکه در دهه‌ی ۴۰ شمسی و در زمان جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور وقت کشور مصر، قطع شد. این ساختمان توسط مصری‌ها خالی شد و تا زمان برقراری مجدد رابطه ایران و مصر، این عمارت به مدت حدوداً ۷ سال خالی ماند.
یعنی تا اوایل دهه ۵۰ شمسی وقتی مصری‌ها به ایران آمدند با عمارتی مواجه شدند که نیاز به تعمیرات جدی داشت و تعمیرات نیز هزینه‌بر بود؛ این شد که مصری‌ها این ساختمان را فروختند. خریدار عمارت موزه آبگینه و سفالینه ایران، بانک بازرگانی ایران بود که در پاییز ۱۳۵۱ این ساختمان را ۵ میلیون تومان خرید و به‌عنوان باشگاه کارکنان بانک مورداستفاده قرارداد.
آماده‌سازی عمارت برای موزه آبگینه و سفالینه ایران
دفتر فرح پهلوی در سال ۱۳۵۴ این ساختمان زیبا، که تاریخی و خود به‌تنهایی مانند یک موزه بود، را از بانک بازرگانی خرید و به کمک مهندسانی از ایران و اتریش، آن را نوسازی و بهسازی کرد تا آماده‌ی استفاده به‌عنوان موزه آبگینه و سفالینه ایران شود و به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار شد.
برای بازسازی عمارت و آماده‌سازی آن برای موزه آبگینه و سفالینه ایران ، مهندسان ایرانی طراحی نمای کلی موزه را بر عهده گرفتند و طراحی معماری داخلی و ویترین‌های آن به هانس هولاین که یک معمار اتریشی و بسیار ماهر بود، سپرده شد.
این معمار اتریشی در طراحی‌های خود در موزه آبگینه و سفالینه ایران، از بَناهای تاریخی ایرانی الهام گرفته است. ازجمله این بَناها می‌توان به کاخ تچر، ستون‌های تخت جمشید، قوس‌های صفوی و کعبه زرتشت اشاره کرد.
ویترین‌های اضافه‌شده در موزه آبگینه و سفالینه ایران باوجوداینکه به‌صورت مدرن طراحی‌شده‌اند؛ شمای کلی ساختمان را برهم نزده و با بقیه ساختمان هارمونی دارد. موزه آبگینه و سفالینه ایران بعد از بازسازی و نوسازی‌های فراوان، بالاخره در سال ۱۳۵۸ به بازدید عموم گذاشته شد.
معماری موزه‌ی آبگینه
معماری موزه آبگینه و سفالینه ایران که در عمارت هشت‌ضلعی قوام قرار دارد، در دوران مختلف تاریخ از زمان قاجار تا بعد از انقلاب اسلامی توسط مهندسان داخلی و خارجی انجام‌شده است؛ لذا در موزه آبگینه و سفالینه ایران می‌توان طراحی‌ها و معماری‌هایی مربوطه به دوران قاجار، پهلوی، معماری اروپایی و روسی، معماری قبل و بعد از اسلام را مشاهده کرد.
ولی به‌طورکلی معماری عمارت قوام و موزه آبگینه و سفالینه ایران ترکیبی از معماری ایرانی و باروک (اروپایی) است. این عمارت در باغی به وسعت بیش از ۷٬۰۰۰ مترمربع قرارگرفته است. در ساخت این ساختمان از آجر، گچ، ملاط گل و آهک و در نمای آن از آجر و برای تزئینات داخلی آن از منبت‌کاری و آینه‌کاری و میناکاری استفاده‌شده است.
زیبایی‌های موزه آبگینه و سفالینه ایران
ورودی باغ:
با ورود به محوطه‌ی عمارت بزرگ قوام ابتدا با درختان بزرگ و قد به آسمان کشیده‌ای روبه‌رو می‌شوید. حوضی بزرگ در وسط این حیاط و مقابل عمارت موزه آبگینه و سفالینه ایران خودنمایی و تصویر درختان را بازتاب می‌کند. زیبایی حیاط این عمارت تاریخی مدیون این درختان و حوض زیبای آن است.
ساختمان اصلی:
نمای خارجی ساختمان آجری بوده و با ۵۰ مدل آجرکاری در اشکال هندسی مختلف جلب‌توجه می‌کند. این آجرکاری‌ها که مربوط به دوران سلجوقی است، زیبایی عمارت را چند برابر کرده‌اند. ایوان و ستون‌های ساختمان یادآور معماری دوران اواخر قاجار و پهلوی اول است. سرسرای عمارت در ابتدا به شکل گنبدی بود که بعد از سپرده شدن ساختمان به مصری‌ها تغییر کرد و اکنون به شکل مسطح است.
تزئینات داخلی:
از جلوه‌گری تزئینات داخلی همچون آینه‌کاری و گچ‌بری‌ها نمی‌توان به‌سادگی گذشت. گچ‌بری‌های ساختمان به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ای که در زمان ساخت عمارت و توسط علی‌محمد معمارباشی ایجاد شدند و در سراسر موزه آبگینه و سفالینه ایران خصوصاً ورودی آن دیده می‌شوند.
گچ‌بری‌هایی به سبک اروپایی که به زمان حضور مصری‌ها در این عمارت مربوط می‌شوند و در تالارهای مینا و بلور و قسمت‌هایی از زیرزمین مشهودند و قسمتی از گچ‌بری‌ها هم که ترکیبی از نقاشی و خطاطی است به سال ۱۳۶۸ مربوط می‌شوند که توسط سازمان میراث فرهنگی در سالن ورودی طبقه‌ی دوم دیده می‌شود.
آیینه‌کاری‌هایی نیز در موزه آبگینه و سفالینه ایران دیده می‌شوند که با طرح‌های هندسی به زیبایی در دل برخی از گچ‌بری‌های طبقه‌ی دوم جای گرفته‌اند. البته در سال ۱۳۶۸ به آینه‌کاری‌های طبقه‌ی دوم افزوده شد؛ که درون‌مایه‌ای مذهبی و انقلابی دارد.
میناکاری جزئی جدانشدنی از معماری این عمارت است که با طرح‌های گل‌دار بر روی دیوارها نقش بسته‌اند. در طبقه‌ی همکف، پلکان چوبی دو طرفه‌ای باحالت منحنی با کنده‌کاری‌های زیبا و جذاب می‌بینید که به سبک روسی ساخته‌شده و طبقه‌ی همکف را به طبقه‌ی بالا وصل می‌کند.
درب و پنجره‌های نفیس این عمارت نیز یادآوری معماری دوران سلجوقی است. منبت‌کاری‌های حاشیه‌ی پلکان و ستون‌ها نیز از دیگر تزئینات درخشان موزه آبگینه و سفالینه ایران است. زیرزمین این ساختمان نیز با موزاییک‌های بزرگ تزئین شده است.
بخش‌های موزه آبگینه و سفالینه‌ی ایران:
موزه آبگینه و سفالینه ایران به‌طورکلی به دو بخش تقسیم می‌شود. دوران ماقبل تاریخ تا قبل از اسلام و دوران اسلامی. بخش ماقبل از تاریخ تا قبل از اسلام در طبقه همکف و بخش دوران اسلامی در طبقه اول قرار دارد.
بخش‌های اصلی و تالارهای موزه آبگینه و سفالینه ایران
عمارت موزه آبگینه و سفالینه ایران دارای ۳ طبقه است؛ طبقه همکف و طبقه اول که به‌طورکلی شامل ۵ تالار هستند و زیرزمین که به حوض‌خانه معروف است. تالار یک و دو در طبقه همکف و سه تالار دیگر در طبقه بالا جای دارند. هرکدام از تالارها با نامی مرتبط با کل و شمایل آن و آثار ارائه شده در آن‌ها شناخته و نام‌گذاری شده است.
• در طبقه همکف موزه آبگینه و سفالینه ایران تالارهای مینا، بلور و اتاق صمعی و بصری قرار دارد. در این طبقه شما آثاری از دوران مختلف ماقبل از اسلام را خواهید دید که از جای‌جای این سرزمین پهناور و در سال‌های متمادی گردآوری‌شده‌اند.
• ورودی: در ورودی موزه آبگینه و سفالینه ایران می‌توان انواع مواد، ابزار و ادوات و نمونه رنگ‌هایی که در ساخت شیشه استفاده می‌شوند و برخی اشیای شیشه‌ای را دید.
• تالار شماره یک (تالار مینا): وارد موزه آبگینه و سفالینه ایران که می‌شوید بعد از بخش ورودی، تالار مینا را خواهید دید. شمای کلی تالار مینا به ستون‌های تخت جمشید می‌ماند. در این تالار قدیمی‌ترین اشیاء شیشه‌ای موزه آبگینه و سفالینه ایران را خواهید دید.
• یکی از شاهکارهای شیشه‌ای که در این تالار به چشم می‌خورد؛ یک لوله‌ی شیشه‌ای به نام سیلندر مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است . لوله‌ی شیشه‌ای از معبد چغازنبیل، پرستشگاه ایرانیان باستان در خوزستان به اینجا آمده است. اشیاء سفالی و دست‌ساز دیگری نیز از دوره اشکانیان در این تالار وجود دارد.
• تالار شماره دو (تالار بلور): در تالار بلور با اشیاء شیشه‌ای دوره هخامنشیان و نقش رستم شیراز برخورد می‌کنید. ویترین‌های این تالار شبیه به ستون‌های تخت جمشید به شکلی نوین ساخته‌شده، که از زمین تا سقف کشیده شده‌اند و بخشی از آن شیشه‌ای بوده که برای نمایش آثار این تالار است.
اگر می‌خواهید بدانید هنر آبگینه چیست، مقاله موزه آبگینه را تا انتها بخوانید!
• تالار سمعی و بصری : در این بخش یک گور قدیمی پیش‌ازتاریخ با یک اسکلت واقعی و باستانی مربوطه یک انسانِ ماقبل تاریخ با وسایل و زیورآلات همراهش به نمایش درآمده است.
در طبقه اول موزه آبگینه و سفالینه ایران، تالارهای صدف، زرین‌فام و لاجورد قرار دارند. که مربوط به آثار سفالی و شیشه‌ای دوران اسلامی و بعدازآن است.
• تالار شماره سه (تالار صدف):این تالار به دلیل تزئینات و شکل آن، که به‌صورت صدفی نیمه‌باز است با این نام خوانده و شناخته می‌شود. در این تالار اشیاء شیشه‌ای دوران میانه اسلامی و سفال‌های سده‌های سوم و چهارم از شهر نیشابور قرار دارند.
• تالار شماره چهار (تالار زرین) : تالار زرین به دلیل به نمایش گذاشتن ظروف زرین‌فام با قدمتی مربوط به دوران سلجوقی با این اسم نام‌گذاری شده است. بعضی از ظروف این تالار نیز با خط نسخ تزیین شده‌است.
• تالار شماره پنج (تالار لاجورد) :پنجمین تالار موزه آبگینه و سفالینه ایران به آثار شیشه‌ای و سفالی به دوره ایلخانی و تیموری تا دوران صفویه و قاجاریه اختصاص دارد که در دو بخش جای‌داده شده است . نام لاجورد به خاطر آثار و لعاب‌های فیروزه‌ای‌رنگ این تالار، بر آن نهاده شده است.
اشیای شیشه‌ای و سفالی مربوط به دوران صفویه و قاجاریه در این تالار، بیشتر اشیایی مصرفی و جزئی‌تر هستند مانند گلاب‌پاش و میزی که با لعاب هفت رنگ چهره‌های شخصیت‌های شاهنامه بر آن نقاشی شده و نام هر یک بالای خود نوشته‌شده که مربوط به دوران قاجاریه است. این آثار زیبا در ویترین‌هایی با شکل و شمایل خیمه‌های مغولی خودنمایی می‌کنند.
دیگر بخش‌های موزه آبگینه و سفالینه ایران
بعد از بازدید از تالارهای جذاب موزه آبگینه و سفالینه ایران سراغ دیگر بخش‌های موزه را می‌گیریم. در زیرزمین موزه آبگینه و سفالینه ایران، بخش‌های اداری قرار دارند. یک حوض‌خانه زیبا نیز در زیرزمین عمارت دیده می‌شود که دارای کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های جذابی روی سقف و دیوارها است و به‌عنوان گالری موزه آبگینه و سفالینه ایران از آن استفاده می‌شود.
دبیرخانه و ریاست در طبقه بالای موزه آبگینه و سفالینه ایران است. یک ساختمان مجزا از عمارت اصلی هم در محوطه‌ی خانه قوام وجود دارد. عمارت اصلی به‌عنوان موزه آبگینه و سفالینه ایران استفاده می‌شود و ساختمان دوم که در ضلع شمال غربی حیاط قرار دارد و درگذشته به‌عنوان ساختمان درونی شناخته می‌شد، اکنون در اختیار بنیاد سینمای فارابی است.
در این ساختمان ۲ طبقه که تزیینات کمتری از عمارات اصلی موزه آبگینه و سفالینه ایران باستان دارد؛ ۹ اتاق و کتابخانه‌ای نسبتاً بزرگ به چشم می‌خورد. این کتابخانه ۴٬۰۰۰ کتاب فارسی و انگلیسی درزمینه‌های تاریخ، هنر، باستان‌شناسی، معماری و صنایع‌دستی دارد.
ساختمان آموزشی از ساختمان‌هایی برای تکمیل موزه آبگینه و سفالینه ایران است که در ضلع شمالی حیاط واقع‌شده و هم‌اکنون کلاس‌های آموزشی جالبی در طبقه‌ی اول برگزار می‌کند. همچنین در طبقه‌ی دوم این ساختمان نمایشگاه‌های موقت برگزار می‌شود.
آثار تاریخی موجود در موزه آبگینه و سفالینه ایران
در موزه آبگینه و سفالینه ایران از بیش از ۳٬۰۰۰ اثر تاریخی محافظت می‌شود اما فقط ۷۳۰ عدد از آن‌ها در ویترین‌ها به نمایش درآمده است. ۸۹۹ شی‌ء آبگینه و شیشه، ۶۸۰ قطعه سفال، ۲۴۲ بلور و اشیاء نفیس دیگر در موزه آبگینه و سفالینه ایران نگهداری می‌شود. در موزه آبگینه و سفالینه ایران بیش از ۴۰ اثر تاریخی برشمرده شده است که به دلیل خاص بودن و نشانی از گذشته‌ی درخشان ایرانیان می‌تواند به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شود.
ثبت عمارت و موزه آبگینه و سفالینه ایران
این خانه‌ی تاریخی در هفتم اردیبهشت ۱۳۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره‌ی ثبت ۲۰۱۴ به ثبت رسید.
دسترسی به موزه آبگینه و سفالینه ایران
برای آمدن به موزه آبگینه و سفالینه ایران چندین مسیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم. شما می‌توانید با استفاده از مترو و خط ۱ آن به ایستگاه سعدی بیایید. ازآن‌پس تا موزه آبگینه و سفالینه ایران پیاده‌روی کنید. همچنین می‌توانید با استفاده از خط ۱ یا ۲ مترو تهران در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید و تا موزه آبگینه و سفالینه ایران قدم بزنید.
همین‌طور می‌توان با استفاده از اتوبوس‌های خیابان جمهوری، خود را به خیابان سی تیر برسانید. یا اینکه از اتوبوس‌های پارک شهر یا میدان امام خمینی استفاده کنید و به موزه آبگینه و سفالینه ایران بیایید. موزه آبگینه و سفالینه ایران در خیابان جمهوری، خیابان سی تیر، پلاک ۵۵ قرار دارد.
موزه آبگینه و سفالینه ایران مجموعه‌ای از کهن‌ترین اشیاء این سرزمین را تا هزاره ششم قبل از میلاد در خود دارد که شما را با خود به اعماق تاریخ می‌برد. پیشنهاد می‌شود حتماً به موزه آبگینه و سفالینه ایران بیاید و با گشت‌وگذاری در این باغ زیبا و عمارت تاریخی حال و هوایی عوض کرده و با ژرفای تاریخ ایران آشنا شوید.
بلیت و ساعات بازدید خانه قوام‌السلطنه
موزه آبگینه و سفالینه ایران همه‌روزه به‌غیراز ایام تعطیل و سوگواری باز بوده و می‌توان از آن دیدن کرد. موزه آبگینه و سفالینه ایران در بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا ۱۹ و در پاییز و زمستان از ساعت ۸ صبح تا ۱۷ پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان داخلی و خارجی است.
هزینه‌ی بازدید از موزه آبگینه و سفالینه ایران برای ایرانیان ۲٬۵۰۰ تومان و برای اتباع خارجی ۱۵٬۰۰۰ تومان است. البته هزینه‌ی بلیت برای افرادی که کارت انجمن دوستداران میراث فرهنگی را دارند، رایگان محاسبه می‌شود.